رمضان ماه توبه (1)
یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های خداوند بر بندگانش این است که باب توبه و بازگشت را به روی آنها گشوده و پناهگاه امن و استواری برای آنها قرار داده که شخص گناهکار می تواند به آن پناه برد و به گناه خود اعتراف کند و به امید بخشش و رحمت پروردگار، از کردارش پشیمان گردد؛ و بدین شیوه در قرب پروردگارش چیزی بیابد که وحشت گناه را از او بزداید، تاریکی دلش روشن شود و زندگی‌اش از بدبختی و پریشانی دگرگون شده و شرّ معصیت به نور و سعادت و برکت طاعتِ مبدل گردد.
خداوند متعال بندگان خود را به توبه دعوت کرده است، هر اندازه که گناهان و بدیهایشان بزرگ باشد؛ بلکه آنها را به آن امر فرموده و مکرراً به انجام آن سفارش کرده و به آنها وعده داده است که توبۀ آنها را بپذیرند و بدیهایشان از روی رحمت و مهربانیش نسبت به بندگان، به اعمال نیک جایگزین کنند.
مقام توبه – چنانکه علما فرمودند – مقام اول، وسط و آخر است و بنده تا هنگام مرگ از آن جدایی ندارد و اگر به منزل دیگری (آخرت) سفر کر،د با آن سفر می‌کند و آن را با خود می‌برد که آغاز و پایان بنده است. از این جهت خداوند اهل ایمان راسخ و بهترین مخلوقات خود را مورد خطاب قرار داد و به آنها امر کرد که با ایمان، شکیبایی و مجاهدت‌شان به‌سوی او سبحانه و تعالی توبه کنند و نیز فلاح و رستگاری آنان را به توبه وابسته نمود. چنانکه خداوند فرمود: «وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (نور:31) «و ای مؤمنان همگی به سوی خدا توبه کنید باشد که رستگار شوید».
و بندگان را به توبه کننده و ظالم تقسیم نمود، چنانکه فرمود: «وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ» (حجرات:11) «و هر که توبه نکرد، پس آنانند که ستمکارند».
در رویت صحیح از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وسلم نقل شده که فرمود: «إنَّ الله تعالى يبسط يده بالليل ليتوب مسيء النهار، ويبسط يده بالنهار ليتوب مسيء الليل حتى تطلع الشمس من مغربها» (صحیح مسلم:2759) «خداوند دست خويش را به شب می‌گستراند تا توبۀ کسی که در روز گناه نموده را قبول نمايد و دست خويش را به روز می‌گستراند تا توبۀ گنهکار شب را بپذيرد، تا آفتاب از مغرب طلوع کند (يعنی تا وقتی که دنيا به آخر می‌رسد)».
وقتی پیامبر ما صلى‌الله‌عليه‌وسلم که گناهان و خطاهای گذشته و آینده‌اش بخشیده شده، می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ تُوبُوا إِلَى اللهِ فَإِنِّي أَتُوبُ فِي الْيَوْمِ إِلَيْهِ مِائَةُ مَرَّةً» (صحیح مسلم:2076) «اى مردم! به‌سوى خدا بازگرديد [توبه كنيد] چرا كه من روزانه صد بار توبه مى‌كنم»؛ پس حال سایر بندگان گناهکار و مقصّر چگونه باید باشد.
توبۀ خالصانه گناهان و بدی‌ها را هر چقدر هم که بزرگ باشد، حتی کفر به خدا و شرک را پاک می‌کند؛ خداوند متعال می فرماید: «قُل لِّلَّذِينَ كَفَرُوا إِن يَنتَهُوا يُغْفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِن يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ» (انفال:38) «(ای پیامبر!) به کسانی که کافر شدند بگو: «اگر (از کفر و دشمنی) دست بر دارند, گذشته‌هایشان آمرزیده می‌شود, واگر (به همان اعمال خود) بازگردند, پس بی‌گمان سنت (و روش خداوند دربارۀ) پیشینیان گذشته است (و دربارۀ آنها نیز اجرا می‌شود)».
یعنی حتی کسانی که پیامبران را به قتل رساندند و ادعا نمودند: «إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلَاثَةٍ» (مائده:73) «خداوند سومین (اقنوم) ثلاثه است» و نیز گفتند: «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ» (مائده:17) «خدا، همان مسیح پسر مریم است»؛ در حالی که او تعالی منزه و پاک است و از آنچه آنها می‌گویند، بسی برتر است. لکن خداوند آنان را به توبه فراخواند و درهای بخشش را برای آنان گشود و فرمود: «أَفَلَا يَتُوبُونَ إِلَى اللَّهِ وَيَسْتَغْفِرُونَهُ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ» (مائده:74) «آیا به‌سوی خدا باز نمی‌گردند، و از او طلب آمرزش نمی‌کنند؟! و خداوند آمرزندۀ مهربان است».
همچنان در حدیث قدسی آمده است: خداوند متعال می‌فرماید: «يَا عِبَادِي: إِنَّكُمْ تُخْطِئُونَ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ، وَأَنَا أَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً، فَاسْتَغْفِرُونِي أَغْفِرْ لَكُمْ» (صحیح مسلم:2577) «اى بندگان من! در حقيقت همۀ شما شب و روز خطا می‌كنيد و من گناهان را مى‌آمرزم؛ پس، از من آمرزش بخواهيد تا شما را بيامرزم».
در حدیث دیگر می‌فرماید: «يَا ابْنَ آدَمَ، إِنَّكَ مَا دَعَوْتَنِي وَرَجَوْتَنِي، غَفَرْتُ لَكَ عَلَى مَا كَانَ مِنْكَ وَلاَ أُبَالِي، يَا ابْنَ آدَمَ، لَوْ بَلَغَتْ ذُنُوبُكَ عَنَانَ السَّمَاءِ ثُمَّ اسْتَغْفَرْتَنِي، غَفَرْتُ لَكَ، يَا ابْنَ آدَمَ، إِنَّكَ لَوْ أَتَيْتَنِي بِقُرَابِ الأَرْضِ خَطَايَا، ثُمَّ لَقِيْتَنِي لاَ تُشْرِكُ بِي شَيْئاً، لأَتَيْتُكَ بِقُرَابِهَا مَغْفِرَةً» (ترمذی:3540 ) «ای فرزند آدم! هرگاه مرا مى‌خوانی و به من اميد داری، تو را بر آن چه بوده مى‌آمرزم و پروايی ندارم. ای فرزند آدم! اگر گناهان تو به ابرهای آسمان برسد و آن‌گاه از من طلب آمرزش كنی، تو را مى‌آمرزم و گناهان تو را خواهم بخشود. ای انسان! اگر به سوی من آيی در حالی كه زمينی پر از گناه و خطا داری ولی به من شرک نياوردی، من با زمينی پر از مغفرت و بخشايش به سوی تو مى‌آيم».
رمضان از بزرگ‌ترین موسم‌های توبه، مغفرت و کفارۀ سئیات است. در حدیثی که مسلم رحمه‌الله از ابوهریره رضی‌الله‌عنه روایت کرده آمده است که رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وسلم فرمود: «الصَّلواتُ الْخَمْس، والْجُمُعَةُ إِلَى الْجُمُعةِ ، ورمضانُ إِلَى رمضانَ مُكفِّرَاتٌ لِمَا بينَهُنَّ إِذَا اجْتنِبَت الْكَبائِرُ» (مسلم:550) «نمازهای پنج‌گانه، جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان باعث کفارۀ گناهانی می‌شود که در اين بين انجام می‌گيرد».
خداوند صیام، قیام و خصوصاً احیای شب‌های قدر را که بنده‌اش از روی ايمان و اخلاص بجای آورد، کفارۀ گناهان سابقش می‌گرداند. از ابوهریره رضی‌الله‌عنه روایت است که رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وسلم فرمود: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا ؛ غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (صحیح بخاری:38، صحیح مسلم:760) «کسی که قيام رمضان را از روی ايمان و اخلاص بجای آورد، گناهان گذشته‌اش آمرزيده می‌شود».
«إيماناً» به این معناست که در حال قیامش به الله تعالی ایمان داشته و وعده و فضیلت قیام را تصدیق نماید. و «واحتساباً» یعنی ثواب و پاداش آن را فقط از خداوند بخواهد و قصد دیگری همچون ریا و… نداشته باشد.
همچنان از ابوهریره رضی‌الله‌عنه روایت است که رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وسلم فرمود: «مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا؛ غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (صحیح بخاری:1901، صحیح مسلم:759) «کسی که قيام شب قدر را از روی ايمان و اخلاص بجای آورد، گناهان گذشته‌اش آمرزيده می‌شود».
بنده در ماه رمضان مدد و توفیقی می‌یابد که در ماه‌های دیگر سال نمی‌یابد. فرصت‌های طاعت در این ماه فراهم است؛ دل‌ها به‌سوی پروردگارشان متوجه می‌گردد؛ درهای بهشت باز است؛ درهای جهنم بسته است؛ اسباب شر محصور می‌شود و شیاطین به زنجیر بسته می‌شوند و همۀ اینها به انسان کمک می‌کند که توبه کند و به سوی خدا بازگردد.
پس محرومان کسانی هستند که این فرصت‌های بزرگ را هدر دهند و چون این ماه فرا رسید، آن را به پایان می‌رسانند، اما مورد بخشش قرار نمی‌گیرند. به همین خاطر مستحق ذلتی هستند که جبرئیل عليه‌السلام بدان دعا کرد و آن‌حضرت صلى‌الله‌عليه‌وسلم آمین فرمود. چنانکه در روایت آمده که جبرئیل گفت: ای محمد! کسی که رمضان را دریافت و از دنیا رفت و گناهانش بخشیده نشد و به جهنم وارد گردید، خداوند او را دور گرداند، بگو: آمین. و آن‌حضرت فرمود: «آمین». (صحيح الترغيب: 2491)
و رسول خدا فرمود: «رَغِم أنفُ رجلٍ دخلَ عليه رمضان، ثم انسلخ قبل أن يُغفر له» (ترمذی:3545) «خاک آلوده شود بينی مردی که رمضان بر وی وارد شد و سپس پیش از اینکه بخشیده شود، از وی جدا گردد».
اگر خداوند متعال بندگان خود را به توبۀ نصوح خالصانه و صادقانه در همۀ اوقات و زمان‌ها فراخوانده است؛ توبه در ماه رمضان بهتر و قطعی‌تر است؛ زیرا که رمضان ماهی است که بدی‌ها با فراوانیِ نیکی‌ها بخشیده می‌شود. ماهی که در نمازها و تلاوت‌ها قطرات اشک ریخته می‌شود، گناهان آمرزیده می‌شود و گردن‌ها از آتش آزاد می‌شود. پس اگر سخص در ماه رمضان توبه نکند، کی توبه می‌کند؟!
ادامه دارد….
نویسنده:محمد الحمود
مترجم: خیرالله محمدی
پاسخ ها