روش آموزش بر اساس الگوهای تفکر

اعتماد مدارس ما در برنامه‌های آموزشی و روش‌های تدریس بر یک سطح از تفکر، یعنی به یادآوری، واقعاً تأسف‌برانگیز است و نیازمند اقدامی قاطع از سوی همه مسئولان و علاقه‌مندان به امور تربیتی است. اما برای اینکه وارد موضوعی نشویم که توانایی تغییر آن را نداریم، بهتر است این موضوع را از طریق گام‌های عملی بررسی کنیم که می‌توان آنها را در محیط خانواده اجرا کرد، به‌ویژه اگر فعلاً نتوانیم آن را در مؤسسات آموزشی حل کنیم.

از آنجا که هر واجبی که بدون ابزار آن امکان‌پذیر نباشد نیز واجب می‌شود، ابتدا باید با الگوهای تفکر آشنا شویم و سپس راه‌های تقویت آنها را بررسی کنیم. برخی متخصصان الگوهای تفکر را به چند دسته تقسیم کرده‌اند. آنچه در اینجا مهم است، تقویت پنج الگوی پایانی است که به‌طور طبیعی و شگفت‌انگیز رشد می‌کنند، اگر مانع آن نشویم یا با روش‌های محدودکننده آنها را هدایت نکنیم.

به بیان دیگر، کافی است محیط و شرایط مناسبی فراهم کنیم تا این مهارت‌ها که خداوند توانایی آنها را در وجود ما نهاده است، رشد کنند. این کار از طریق فراهم کردن شرایط روانی و احساسی مناسب، که یادگیری را ممکن می‌سازد، قابل انجام است. مثلاً می‌توان به نظریه هوش هیجانی اشاره کرد که به ایجاد روابط اجتماعی پایدار و بهبود ارتباطات خانوادگی توجه دارد. همچنین، فراهم کردن شرایط اقتصادی و امکانات لازم برای این نوع آموزش ضروری است.

منظور ما از آموزش، فقط محدود به مدرسه نیست، بلکه آموزش به معنای عام آن است که شامل هر فعالیت انسانی می‌شود که منجر به کسب تجربه جدید در زندگی شود. والدین باید این الگوها را هم به دروس مدرسه و هم به زندگی روزمره مرتبط کنند و از تمرکز بر یکی از این دو بپرهیزند. یادمان باشد که هدف اصلی آموزش مدرسه‌ای، تجهیز فرد به مهارت‌ها و ابزارهای لازم برای زندگی عملی است. در ادامه، پیشنهادهایی برای استفاده در زندگی کودک شما ارائه می‌شود:

1ـ تفکر منطقی

ویژگی اصلی تفکر منطقی این است که بر تعلیل و دلیل‌تراشی برای درک و فهم امور تکیه دارد. تعلیل گام مهمی در مسیر “قیاس” است و در این نوع تفکر، علت یا دلیلی برای فهم مسائل شناسایی می‌شود. به‌عنوان مثال، می‌توانید از فرزندتان بپرسید: چرا بهتر است که دسته قابلمه‌ها از چوب ساخته شود؟ یا چرا قابلمه‌ها از فلز ساخته می‌شوند و دسته‌هایشان از چوب است؟ اگر بخواهید این مسئله را به درس‌های مدرسه مرتبط کنید، می‌توانید از درس علوم به‌عنوان مثال خوبی استفاده کنید.

2ـ  تفکر ریاضی

تفکر ریاضی چارچوبی فکری است که روابط بین اشیاء را مدیریت می‌کند. این نوع تفکر را می‌توان به‌راحتی و به‌طور مؤثر با درس ریاضی مرتبط کرد، به‌ویژه هنگام خرید لوازم مورد نیاز خانه. کودک از طریق این موقعیت‌ها به‌طور عملی روش‌های جمع، تفریق و سایر عملیات ریاضی را یاد می‌گیرد. علاوه بر این، چنین موقعیت‌هایی او را به سرعت پاسخ دادن عادت می‌دهد. تفکر ریاضی تنها به محاسبات عددی محدود نمی‌شود بلکه شامل هندسه، معادلات، نمادها و غیره نیز می‌شود.

3ـ تفکر نقادانه

تفکر نقادانه نوعی تفکر تأملی است که هدف آن صدور حکم یا اظهار نظر در مورد یک وضعیت یا موضوع خاص است، همراه با توضیح نقاط قوت و ضعف، به‌گونه‌ای که برای آن دلایل و شواهد کافی آورده شود. این نوع تفکر نیاز به جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات دقیق درباره موضوعی دارد که قرار است درباره آن قضاوت شود. بنابراین، تفکر نقادانه به‌طور کامل و آگاهانه تنها در دوران نوجوانی رشد می‌کند، اما می‌توان کودک را به‌طور ساده و ابتدایی به این نوع تفکر عادت داد.

برای این منظور، می‌توانید با فرزندتان در مورد یکی از داستان‌هایی که خوانده است بحث کنید و از او بپرسید که نظرش در مورد یکی از شخصیت‌های داستان چیست، چه چیزی را دوست دارد و چه چیزی را دوست ندارد، و دلیل آن را بیان کند. در این مرحله، ممکن است قضاوت کودک عاطفی و سطحی باشد و هنوز از منطق پیروی نکند. بنابراین، نباید نظر او را تصحیح کرد یا حتی آن را محدود کرد، بلکه باید به او این فرصت را داد که به‌طور آزادانه نظر خود را بیان کند. در عین حال، کودک می‌تواند از والدین خود نیز نکات و تجربه‌های مربوط به موقعیت‌های مختلف زندگی را بیاموزد، که به تقویت تفکر نقادانه صحیح کمک خواهد کرد. این کار را می‌توان از طریق بیان نظرات و قضاوت‌هایی که بر اساس دلایل و شواهد صحیح است، انجام داد.

4ـ تفکر علمی

تفکر علمی فرآیند ذهنی است که در آن مشکلات حل شده یا تصمیمات به‌صورت علمی از طریق تفکر منظم و سیستماتیک اتخاذ می‌شود. این نوع تفکر را می‌توان با ارتباط آن با درس‌های مدرسه، به‌ویژه از طریق مسائل حسابی، تقویت کرد. به‌ویژه مسائل کلامی که نیاز به تحلیل و پردازش منطقی دارند. همچنین، می‌توان با استفاده از معماهایی که در مجلات کودکان وجود دارد، تفکر علمی را تقویت کرد.

همچنین می‌توانید از فعالیت‌هایی استفاده کنید که کودک را به چالش بکشد. مثلاً از او بخواهید شیئی را از روی قفسه‌های بلند بیاورد که نمی‌تواند به آن دسترسی پیدا کند. در این حالت از او بخواهید که بدون استفاده از وسیله‌ای برای بالا رفتن، شیء مورد نظر را بیاورد و مشاهده کنید که چگونه این مشکل را حل می‌کند. خواهید دید که کودک شروع به تفکر خلاقانه و ابتکاری برای حل این مشکل خواهد کرد، که شاید هیچ‌گاه چنین راه‌حلی به ذهن شما نرسیده باشد.

5ـ تفکر خلاق

تعاریف مختلف و متنوعی برای خلاقیت وجود دارد. یکی از این تعاریف به‌عنوان مثال، این است که خلاقیت به معنای نگاه کردن به امور آشنا از زاویه‌ای جدید و متفاوت است، سپس گسترش این نگاه تا جایی که به یک ایده تبدیل شود، سپس آن ایده به طراحی و در نهایت به خلاقیتی قابل اجرا و استفاده تبدیل شود.

برای تقویت تفکر خلاق می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد، مانند بازی نقش‌ها. به‌عنوان مثال، می‌توانید از فرزندتان بخواهید شخصیتی را که با توانایی‌ها و علایق او هماهنگ است، از یک داستان یا شخصیت تاریخی انتخاب کند و به او آزادی دهید تا نظرها و افکار خود را درباره آن شخصیت بیان کند، حتی اگر نظرات او مخالف دیدگاه شما باشد. ویژگی این روش این است که علاوه بر تقویت تفکر نقادانه و خوانش نقادانه در کودک، به او مهارت بیان آزادانه افکار و احساسات خود را نیز می‌آموزد.

محدود کردن ویژگی‌ها یا ذکر ویژگی‌ها

 این روش هدفش آموزش به کودک برای تغییر و توسعه اشیاء و خلق چیزی جدید است. می‌توانید به کودک در این سن کم به‌طور ساده آموزش دهید، مثلاً با دادن یک جعبه قدیمی به او و درخواست از او برای پیدا کردن راهی جدید برای استفاده از آن، یا اضافه کردن تغییرات به آن تا مناسب یک وظیفه جدید شود. اجازه دهید کودک بدون هیچ‌گونه مداخله‌ای از سوی شما به فکر شکل و کاربری جدید این جعبه بیفتد.

روش لیست‌ها

 این روش شامل تغییر برخی از عناصر در یک تصویر یا شکل به گونه‌ای است که با تصویر هماهنگ نیستند، مثلاً تغییر رنگ‌ها یا لباس‌ها. سپس از کودک بپرسید که کدام رنگ‌ها یا لباس‌ها را پیشنهاد می‌دهد تا تناسب و هماهنگی ایجاد کند. هنگامی که این پیشنهادات و روش‌ها را اجرا می‌کنید، کودک با این نوع تفکر آشنا می‌شود و از آن در موقعیت‌های مختلف استفاده خواهد کرد. این مهارت‌ها به تدریج به یکی از ویژگی‌های ثابت او تبدیل می‌شود و تأثیر آن در یادگیری و نحوه تفکر کودک تنها به دروس مدرسه محدود نمی‌شود، بلکه در تمام رفتارها و فعالیت‌های مختلف او در زندگی روزمره نمود پیدا خواهد کرد.

نویسنده: عزة تهامي

مترجم: خیر الله محمدی