تنبیه بدنی اطفال از دیدگاه اسلام

یکی از موضوعات مهم و پیچیدۀ در تربیت اطفال که اکثر والدین در آن دچار تردید و ابهام اند؛ چگونگی برخورد با اطفال در صورت انجام کارهای نادرست‌شان است. به طوری که بیشتر اوقات والدین متحیر می‌مانند که در مقابل خطاها و لغزش‌های فرزندان‌شان و چه واکنشی نشان دهند. اگر در مقابل کارهای زشت و ناپسندِ آنان سکوت کنند، کودکان بر خطاهای خود افزوده و جسارت بیشتری پیدا می‌کنند، و اگر عکس العمل نشان داده و فرزندان را تنبیه کنند، چه بسا که مشکلات دیگری هم به وجود آید. در این مقاله، در پرتو روایاتِ اسلامی به جایگاهِ تنبیه بدنی کودکان و استفاده از روشِ درستِ آن در تربیت اولاد، اشاره می‌کنیم.

استفاده از تنبیه بدنی در تربیتِ اطفال، چه در خانه یا محیط‌های آموزشی را نمی‌توان مطلقاً جایز یا مطلقاً حرام نامید، زیرا اصل، استفاده از روش های نصیحت و راهنمایی و یا هم توبیخ است. و هر یک از این موارد مقتضیاتِ خاص خود را دارد. پس اصل، همان رفق و نرمی با اطفال است. چنانچه پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وسلم در حدیثی که حضرت عائشه رضی‌الله عنها روایت می‌نمایند، فرمودند: «ما كان الرفق في شيء إلا زانه، ولا نزع من شيء إلا شانه» (رواه أحمد ومسلم) ،نرمی در هر چیز، جزء خوبی و زیبایی را به همراه نخواهد داشت. و در هر چه نرمی و رفق موجود نباشد، زشتی و قباحت را در آن بوجود خواهد آورد».

و حضرتِ انس رضی‌الله عنه می‌گوید: ده سال در خدمت رسول الله صلی‌الله علیه وسلم بودم، و هرگز به من نگفتند که چرا چنان کردی؟ و چرا چنان نکردی؟.

با این حال، ضرب و شتم (تنبیه بدنی) ممکن است زمانی رخ دهد که دیگر ابزار بازدارنده کارآمد نبوده باشند. با آن‌هم تنبیه بدنی و ضرب و شتم هم باید نظام‌مند بوده و روحیه تأدیبی داشته باشد، نه جنبۀ فروکش‌نمودن خشم و غضب بر فرد مقابل. و دلیلِ جواز تنبیه بدنی فرمودۀ الله متعال است در بارۀ زنی است که ناسازگار بوده و از شوهرش اطاعت نمی‌کنند.

می‌فرماید: «وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً» (نساء:34) «و زنانی که از نافرمانی آنان (در حقوق همسری) حراس دارید، باید نخست آنان را موعظه کنید و (اگر مطیع نشدند) از خوابگاه آنان دوری کنید و (اگر باز مطیع نشدند) آنان را به زدن تنبیه کنید، چنانچه اطاعت کردند دیگر راهی بر آنها جستجو نکنید، که همانا خدا بزرگوار و عظیم الشأن است».

و پیامبر صلی‌الله علیه وسلم فرمودند: «مروا أولادكم بالصلاة لسبع، واضربوهم عليها لعشر» (رواه أحمد وأبوداود) «فرزندانِ تان در سنین هفت سالگی به نماز امر کنید، و در ده سالگی اگر اطاعت نکردند، ایشان را تنبیه کنید». از حدیثِ مبارک چنین برداشت می‌شود که تنبیه بدنی اصل و اساسِ تربیت نیست. بلکه به عنوان آخرین راه و انتخابِ اجباری شناخته می‌شود. اهل علم جواز داده‌اند که والدین در صورتِ نیاز، می‌توانند اولادشان را تأدیب و تنبیه نمایند. و دلیل‌شان، حدیثِ فوق الذکر می‌باشد. اما تنبیه بدنی اطفال باید به سلامتی روحی و جسمی آنان صدمه وارد ننموده و از لحاظ کمیت و کیفیتِ ضرب باید احتیاط لازم انجام شود.

توصیه‌هايي برای والدین:

اول: مقدار ضربه‌ها و شلاق‌ها باید از ده بیشتر نباشد؛ چنانچه پیامبر صلی‌الله علیه وسلم می فرمایند: «لا يجلد فوق عشر جلدات، إلاَّ في حدٍ من حدود الله» (رواه البخاري ومسلم) «بیش از ده ضربه شلاق زده نمی‌شود، مگر در حدودی از حدودِالهی».

دوم: به صورت نباید زده شود؛ زیرا پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه وسلم «إذا ضرب أحدكم، فليجتنب الوجه، ولا يقل قبح الله وجهك» (رواه أحمد) «زمانی‌که یکی از شما دیگری را می‌زند، پس باید به صورت نزند. و نگوید که خدا صورت تو را قبیح گرداند».

سوم: از زدن بر مکان‌های دردآور و حساسِ بدن که سبب دردِ شدید یا هم هلاکت وی می‌گردد؛ مانند: آلت تناسلی، فرج، شکم و امثال آن پرهيز شود؛

چهارم: در هنگامِ خشم و غضب، از زدن اطفال دوری کنید؛ زیرا کسی‌که در حالِ خشم قرار دارد، بر کنترول خویش قادر نخواهد بود.

بناء، کسی‌که اطفالِ خویش طبق قواعد و توصیه‌های فوق، تنبیه نماید، گناهکار نخواهد شد. اما تجاوز از حدود در ضرب اطفال، جوازد ندارد. و والدین باید در حالت خشم و غضب، بر نفسِ خود کنترول داشته و از شرِ شیطان به الله متعال پناه ببرند. چنانچه در حدیثِ صحیح نیز ثابت گردیده است.

نویسنده: اسلام أون لاین

مترجم: عبدالرحمن رسولی