آسان‌گیری دین و رحمت شریعت اسلامی

عن محمود بن الربيع عن عِتْبانَ بن مالِكٍ وهو مِن أصْحابِ رَسولِ اللَّهِ صَلّى اللهُ عليه وسلَّمَ مِمَّنْ شَهِدَ بَدْرًا مِنَ الأنْصارِ أنَّه أتى رَسولَ اللَّهِ صَلّى اللهُ عليه وسلَّمَ، فَقالَ: يا رَسولَ اللَّهِ قدْ أنْكَرْتُ بَصَرِي، وأَنا أُصَلِّي لِقَوْمِي فَإِذا كانَتِ الأمْطارُ سالَ الوادِي الذي بَيْنِي وبيْنَهُمْ، لَمْ أسْتَطِعْ أنْ آتِيَ مَسْجِدَهُمْ فَأُصَلِّيَ بهِمْ، ووَدِدْتُ يا رَسولَ اللَّهِ، أنَّكَ تَأْتِينِي فَتُصَلِّيَ في بَيْتِي، فأتَّخِذَهُ مُصَلًّى، قالَ: فَقالَ له رَسولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عليه وسلَّمَ: سَأَفْعَلُ إنْ شاءَ اللَّهُ قالَ عِتْبانُ: فَغَدا رَسولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عليه وسلَّمَ وأَبُو بَكْرٍ حِينَ ارْتَفَعَ النَّهارُ، فاسْتَأْذَنَ رَسولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عليه وسلَّمَ فأذِنْتُ له، فَلَمْ يَجْلِسْ حتّى دَخَلَ البَيْتَ، ثُمَّ قالَ: أيْنَ تُحِبُّ أنْ أُصَلِّيَ مِن بَيْتِكَ قالَ: فأشَرْتُ له إلى ناحِيَةٍ مِنَ البَيْتِ، فَقامَ رَسولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عليه وسلَّمَ فَكَبَّرَ، فَقُمْنا فَصَفَّنا فَصَلّى رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ سَلَّمَ، قالَ وحَبَسْناهُ على خَزِيرَةٍ صَنَعْناها له، قالَ: فَآبَ في البَيْتِ، رِجالٌ مِن أهْلِ الدّارِ ذَوُو عَدَدٍ، فاجْتَمَعُوا، فَقالَ قائِلٌ منهمْ: أيْنَ مالِكُ بنُ الدُّخَيْشِنِ أوِ ابنُ الدُّخْشُنِ؟ فَقالَ بَعْضُهُمْ: ذلكَ مُنافِقٌ لا يُحِبُّ اللَّهَ ورَسولَهُ، فَقالَ رَسولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عليه وسلَّمَ: لا تَقُلْ ذلكَ، ألا تَراهُ قدْ قالَ: لا إلَهَ إلّا اللَّهُ، يُرِيدُ بذلكَ وجْهَ اللَّهِ قالَ: اللَّهُ ورَسولُهُ أعْلَمُ، قالَ: فإنّا نَرى وجْهَهُ ونَصِيحَتَهُ إلى المُنافِقِينَ، قالَ رَسولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عليه وسلَّمَ: فإنَّ اللَّهَ قدْ حَرَّمَ على النّارِ مَن قالَ: لا إلَهَ إلّا اللَّهُ، يَبْتَغِي بذلكَ وجْهَ الله.

از محمود بن الربیع نقل شده است که عتبان بن مالک، یکی از اصحاب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، که از انصار و شاهد غزوه بدر بوده است، نزد پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آمد و گفت: ای رسول خدا، بینایی من ضعیف شده است. من برای قوم خود نماز می‌خوانم، اما وقتی باران می‌بارد، سیل دره میان من و آنها جاری می‌شود و نمی‌توانم به مسجد آنها بروم تا برایشان نماز بخوانم. دوست دارم، ای رسول خدا، که به خانه‌ام بیایید و در آن نماز بخوانید تا آنجا را به‌عنوان مکانی برای نماز اختصاص دهم.

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: “ان‌شاءالله انجام می‌دهم.” عتبان روایت می‌کند که صبح زود، وقتی روز کمی روشن شد، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به همراه ابوبکر به خانه من آمد. پیامبر اکرم اجازه خواست و من اجازه دادم. ایشان نشستند و پیش از هر چیز به داخل خانه رفتند. سپس فرمودند: “دوست داری در کدام قسمت خانه‌ات نماز بخوانم؟” من به گوشه‌ای از خانه اشاره کردم. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله برخاستند، تکبیر گفتند و نماز را آغاز کردند. ما نیز پشت سر ایشان صف بستیم و دو رکعت نماز خواندیم.

پس از نماز، غذایی ساده که برای پیامبر آماده کرده بودیم، ایشان را میهمان کردیم. پس از آن، چند نفر از اهل خانه گرد آمدند. یکی از آنان پرسید: مالک بن دخیشن یا ابن دخشن کجاست؟ برخی گفتند: او منافقی است که خدا و رسولش را دوست ندارد. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: “چنین مگو. آیا نمی‌بینی که او ‘لا إله إلا الله’ می‌گوید و از این سخن، رضای خدا را می‌خواهد؟” آنان گفتند: “خدا و رسولش داناترند. اما ما او را می‌بینیم که به نفاق گرایش دارد و با منافقان هم‌نشین است.” پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: “خداوند کسی را که ‘لا إله إلا الله’ را برای رضای خدا بگوید، بر آتش حرام کرده است.”

تخریج حدیث

این حدیث را بخاری (425)، مسلم (33)، نسائی (1327)، ابن ماجه (754)، احمد (23770) و ابن حبان (2075) روایت کرده‌اند.

شرح حدیث

این حدیث از عتبان رضی‌الله‌عنه فواید بسیاری در بر دارد:

1. دین اسلام آسان است و شریعت اسلامی رحمت و انعطاف‌پذیری دارد. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله عذر عتبان را پذیرفتند و به او اجازه دادند در خانه‌اش نماز بخواند به‌خاطر ضعف بینایی و دشواری‌هایی که در زمان باران و سیلاب پیش می‌آمد.
2. دعوت از افراد صالح به خانه و بهره‌گیری از برکات حضور آنها توصیه شده است.
3. اختصاص مکانی در خانه برای نماز و عبادت مستحب است.
4. پاسخ به دعوت مردم و حضور در خانه‌های آنان برای احترام و جلب محبت، مستحب است.
5. جماعت در نمازهای مستحب، گاهی جایز است.
6. انسان باید بر هدف اصلی خود تمرکز کند و ابتدا به آن بپردازد. همان‌گونه که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله پیش از هر کاری، هدف خود را که تعیین مکان نماز بود، انجام دادند.
7. نباید به‌خاطر برخی خطاها یا رفتارهای ناپسند، بندگان خدا را به نفاق یا کفر متهم کرد. باید برای آنها عذر جست.
8. از غیبت کردن خودداری کنید و از آبروی مسلمانان دفاع کنید.
9. میهمان را باید با هرچه ممکن است، هرچند ساده و متواضعانه، گرامی داشت.

عبدالرشید الندوی