ماه رمضان، مدرسه‌ای برای حیا و چشم‌پوشی از حرام

ماه رمضان ماه خیرات و برکات و بازداشتن از حرام‌ها است. خداوند متعال روزه‌داری را بر مسلمانان فرض کرده و علت وجوب روزه را کسب تقوا بیان فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» (بقره:۱۸۳) «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما واجب شد، همان‌گونه که بر کسانی که پیش از شما بودند، واجب شد؛ تا پرهیزگار شوید.»

از مصادیق تقوا، حیا و نگه‌داشتن چشم از دیدن حرام و گوش از شنیدن آن است. نگاه کردن به حرام، تقریباً متداول‌ترین گناه در این زمانه است؛ بلکه رایج‌ترین گناه نیز هست و اغلب با آن، گناهِ گوش دادن به حرام نیز همراه می‌شود، گرچه دیدن حرام بیش از شنیدن آن است. خداوند متعال مؤمنان را اعم از مرد و زن به چشم‌پوشی دستور داده است؛ زیرا لازمه ایمان و مراقبت از نفس است. چنانکه فرموده است: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ . وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا» (نور: ۳۰-۳۱) «به مؤمنان بگو چشم‌هایشان را فرو گیرند و عفت خود را حفظ کنند که این برای آنان پاکیزه‌تر است؛ همانا خداوند به آنچه انجام می‌دهند آگاه است. و به زنان مؤمن بگو که چشم‌هایشان را فرو گیرند و عفت خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آنچه ظاهر است آشکار نکنند.»

همچنین نگه‌داشتن چشم به حفظ پاکدامنی کمک می‌کند و حفظ این دو، انسان را از حسرت روز قیامت حفظ خواهد کرد؛ زیرا نگاه حرام تیری زهرآلود است که قلب را زخمی می‌کند. هر اندازه که چشم در حرام آزادانه بنگرد، قلب در تاریکی بیشتری فرو می‌رود و دچار تیرگی و زنگار می‌گردد و این زنگار بر بصیرت انسان چنان سیاهی می‌آورد که او را از دیدن حق نابینا و از درک هدایت محروم می‌کند؛ در نتیجه انسان در تشخیص نیک و بد دچار سردرگمی شده، معروف را از منکر بازنمی‌شناسد و شیرینی حق و تلخی باطل را درک نمی‌کند.

شیرینی ایمان، احساساتی بلندمرتبه به همراه دارد که جبران‌کننده لذّت‌های حرامی است که شیطان انسان را بدان می‌فریبد. اما خداوند به ضعف انسان آگاه است و می‌داند که چشم‌پوشی کامل از سوی انسان بینا ممکن نیست؛ به همین دلیل خداوند دستور به فرو گرفتن چشم داده، اما دستور به بستن کامل چشم نداده است. بلکه از ما خواسته تا به جدّ برای خودداری از نگاه حرام بکوشیم؛ چنان‌که اگر چشم به‌طور اتفاقی به حرامی افتاد، نفس با صاحبش مبارزه کند تا این نگاه را تکرار نکند و بدین ترتیب حرمت دستور خدا را نگاه دارد. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم به علی رضی‌الله‌عنه فرمود: «لا تتبع النظرة النظرة، فإن لك الأولى وليست لك الآخرة»، «ای علی! نگاه اول را با نگاه دوم دنبال مکن؛ زیرا نگاه اول برای تو بخشیده شده است و نگاه دوم برایت نیست.»

چشم‌پوشی از حرام و حفظ پاکدامنی، اگرچه مستلزم خودداری از عوامل هلاکت است، اما در عوض آن، پاداشی بی‌نظیر دارد که هیچ‌چیز دنیا ولو همه آن فراهم گردد، نمی‌تواند با آن برابری کند. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرموده‌اند: «من يضمن لي ما بين لحييه وما بين رجله أضمن له الجنة»، «هرکس آنچه میان دو فک و میان دو پایش است را برای من تضمین کند، من بهشت را برای او تضمین می‌کنم.» و از آنجا که چشم‌پوشی از نگاه حرام، بزرگ‌ترین کمک برای حفظ پاکدامنی است، در آیه شریفه، حفظ چشم پیش از حفظ پاکدامنی ذکر شده؛ زیرا نگاه، مقدمه گناه و سرآغاز فسق و فجور است و ابتلا به آن دشوارتر و مهار آن سخت‌تر است.

سلف صالح و چشم‌پوشی از حرام

سلف صالح (رضی الله عنهم) نسبت به چشم‌پوشی از حرام بسیار توجه داشته‌اند و مواعظ و مواضع زیادی در این باب از آنان نقل شده است که نشان‌دهنده بلندهمتی ایشان است؛ از جمله انس رضی الله عنه می‌فرماید: «هرگاه زنی از کنار تو گذشت، چشم‌هایت را ببند تا او از کنارت رد شود.»

ابوالحسین الوراق رحمه الله می‌گوید: «هرکس چشمش را از حرام باز دارد، خداوند بر زبان او حکمتی جاری می‌کند که شنوندگانش را هدایت نماید و هرکس چشمش را از شبهات فروگیرد، خداوند قلبش را به نوری روشن می‌کند که با آن راه رضای او را خواهد یافت.»

امام قرطبی رحمه الله می‌فرماید: «چشم، بزرگ‌ترین دروازه ورود به قلب و فعال‌ترین راه حواس است و از همین جهت سقوط‌ها و لغزش‌ها از این راه بسیار است و لازم است از آن برحذر بود. چشم‌پوشی از همه محرمات و از هر چیزی که سبب فتنه گردد، واجب است.»

ابن جوزی رحمه الله می‌گوید: «در عصر ما ابوالحسن بن احمد الحربی بود که تنها درحالی حرکت می‌کرد که روی سرش پوششی انداخته بود تا چشمش را از هرگونه نگاه آزادانه باز دارد.»

این آثار از سلف نشان‌دهنده خطر بزرگ نگاه به محرمات و اثر زیانبار آن بر قلب است؛ پس هرکس در این ماه مبارک خواهان اصلاح قلب خود است، باید از حرام‌ها دوری کرده، چشم و گوش خود را از آنها حفظ نماید و حتی بهتر است که بیشتر اوقات خود را در مسجد سپری کند تا از مشاهده محرمات در امان باشد. چنان‌که ابوهریره و اصحابش هنگام روزه در مسجد می‌نشستند و می‌گفتند: «می‌خواهیم روزه خود را پاک نگه داریم.»

مؤمن در همه احوال و زمان‌ها مأمور به چشم‌پوشی از حرام است، اما در ماه رمضان تأکید بیشتری دارد؛ زیرا این ماه، ماه عبادت و تقرّب به خداوند است و شایسته نیست مؤمن در این ماه عملی انجام دهد که او را از خداوند دور کند؛ درحالی‌که او در این ماه، بیش از همیشه نیازمند تقرب و نزدیکی به پروردگار است.

نوشته: دکتر علی محمد الصلابی

ترجمه: خیرالله محمدی