رمضان ماه توبه (2)

در اینجا به خود و مسلمانان یادآوری می‌کنیم که توبه شش شرط دارد که برای صحت و قبولی در نزد خداوند متعال باید رعایت شود:

1ـ خالصانه برای خداوند متعال باشد؛ يعنى انگيزۀ توبه او عبارت از: خوف از خداى تعالى، عذاب او و عشق به قرب و رضاى او باشد.

2ـ  این‌که در وقت قبولی توبه باشد، یعنی: در زمان حیات و قبل از مرگ؛ و قبل از اینکه روح به حلق برسد، زیرا خداوند توبه بنده را تا مادامی که او به حالت خُرخُر [دم مرگ] نرسيده باشد؛ چنان‌که پیامبر ما صلوات‌الله‌علیه در این باره به ما فرموده است. و نیز پیش از طلوع خورشید از مغرب باشد، زیرا اگر خورشید از مغرب طلوع کند، توبه سودی ندارد. خداوند متعال فرموده است: «يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا» (انعام:158) «روزی که بعضی از آيات پروردگارت بيايد (و بر آن‌ها ظاهر شود), ايمان آوردن افرادی که قبلاً ايمان نياورده‌اند, يا در ايمانشان (عمل) نيکی انجام نداده‌اند, سودی به حال آن‌ها نخواهد داشت».

همچنان بخاری و مسلم از ابوهریره روایت کرده اند که گفت: رسول خدا فرمود: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا، فَإِذَا رَآهَا النَّاسُ، آمَنَ مَنْ عَليها ، فَذَاكَ حِينَ (لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ)» (صحیح بخاری:4635، صحیح مسلم:157) «قيامت بر پا نمی‌شود تا وقتی که خورشيد از مغرب طلوع می‌کند. پس هنگامی که مردمان آن را ببينند، همۀ آن‌ها ايمان می‌آورند، و آن وقتی است که اگر انسانی قبلاً ايمان نياورده باشد، ايمان آوردنش سودی برايش در بر نخواهد داشت».

3ـ پرهیز از گناه، چون ادعای توبه برای بنده در حالی که به گناه ادامه می‌دهد، صحیح نیست.

4ـ پشیمانی از گذشته، زیرا پشیمانی بزرگترین رکن توبه است. در روایت صحیح از آن‌حضرت نقل شده که فرمود: «النَّدَمُ توبة» (سنن ابن ماجه) «پشیمانی توبه است».  

5ـ عزم بر عدم بازگشت به گناه در آینده.

6ـ برگرداندن حقوق به صاحبان آن‌ها و حلالی طلبیدن از آنان؛ در صورتی که گناه مربوط به حقوق مالی و سایر حقوق مخلوقات باشد.

اهمیت توبه در موسم‌ها خیر

هر کس در حال توبه کننده پیش از موسم نیکی بیندیشد، درمی‌یابید که چون موسم فرا می‌رسد، دلش برای آراستن و خیر آماده است که پس از رهایی از گناهان و بدی‌ها در او نهاده می‌شود. امام ابن قیم رحمه‌الله می‌گوید: «پذیرش مکان از آنچه در آن قرار می‌گیرد، مشروط به تخلیه آن از مخالف آن است؛ و این مورد چنان‌که در ذوات و اعیان وجود دارد، در اعتقادات و اراده‌ها نیز موجود است… به همین خاطر قلبی که به محبت غیرالله مشغول باشد و اراده، اشتیاق و انس بدان داشته باشد، ممکن نیست که با محبت خدا مشغول گرد و ارده، محبت و شوق دیدارش را داشته باشد، مگر اینکه از شوق و تعلق غیرالله فارق گردد».

پس ای روزه‌داران!  بر ما شایسته است که در این ماه پر برکت، بارهای خود را سبک کنیم و گناهان و بلاها را رها کنیم و با توبۀ خالصانه به درگاه خداوند رجوع کنیم و ماه رمضان را موسم اصلاح کردار، گفتار، تصحیح مسیر، محاسبۀ نفس، بازگشت به دین مستقیم، و استقامت بر صراط مستقیم قرار دهیم. «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا» (آل عمران: 147) «پروردگارا، گناهان ما و زیاده روى ما در کارمان را براى ما بیامرز».

و هرگز این دعای جامع و ارزشمند را ترک نکنید، چنان‌که شداد بن اوس رضی‌الله‌عنه از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وسلم روایت می‌کند که فرمود: «سید الاستغفار این است که بگویی: «اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّي لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ؛ خَلَقْتَنِي وَأَنَا عَبْدُكَ؛ وأَنا عَلَى عَهْدِكَ ووَعْدِكَ ما اسْتَطَعْتُ؛ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ ما صَنَعْتُ؛ أَبُوءُ لَك بِنِعْمَتِكَ علَيَّ؛ وأَبُوءُ لَكَ بِذَنْبِي فَاغْفِرْ لِي؛ فَإِنَّهُ لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلا أَنْتَ»، « الهى! تو پروردگار من هستى، بجز تو معبود ديگرى نيست، تو مرا آفريدى، و من بندۀ تو هستم، و بر پيمان و عده‌ام با تو بر حسب استطاعت خود، پايبند هستم، و از شر آنچه كه انجام داده‌ام به تو پناه مى‌برم، به نعمتى كه به من عطا فرموده‌اى، اعتراف مى‌كنم، و به گناهم اقرار مى‌نمايم، پس مرا ببخشاى، چرا كه بجز تو كسى گناهان را نمى‌بخشايد». و فرمود: «آنکه در روز آن را بگويد، در حالي‌که به آن يقين دارد و در همان روز پيش از آنکه شب کند، بميرد، او از اهل بهشت است و آنکه در شب آن را بگويد در حاليکه به آن يقين دارد و پيش از آنکه صبح کند، بميرد، او از اهل بهشت است». (رواه البخاري:5831).

همچنان از ابو موسی رضی‌الله‌عنه روايت است که: پيامبر صلی‌الله‌عليه‌وسلم به اين دعاء، دعا می‌نمود: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي خَطِيئَتِي وجَهْلِي ؛ وإِسْرَافِي فِي أَمْرِي ؛ وما أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي جِدِّي وهَزْلِي ؛ وخَطَئِي وعَمْدِي ؛ وكُلُّ ذَلِك عِنْدِي ؛ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي مَا قَدَّمْتُ وما أَخَّرْتُ وما أَسْرَرْتُ ؛ وما أَعْلَنْتُ ؛ ومَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي ؛ أَنْتَ الْمُقَدِّمُ وأَنْتَ الْمُؤَخِّرُ ؛ وأَنتَ على كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»، «پروردگارا! گناه و نادانی و از حد گذری‌ام در کارهايم و آنچه را تو بدان از من دانا تری بمن بيامرز، بار خدايا! قصد و شوخی و گناهی را که عمداً يا خطاء مرتکب شده‌ام در حالی‌که همۀ اينها نزد من است، برايم آمرزش کن، بار خدايا! آنچه را پيش و پس و پنهان و آشکارا انجام داده‌ام و آنچه تو از من بدان داناتری بمن بيامرز، تو پيش کننده و واپس کننده ای و تو بر همه چيز توانایی». (رواه البخاری:5919 ومسلم:4896 وهذا لفظ مسلم).

نویسنده:محمد الحمود

مترجم: خیرالله محمدی