حکمت مشروعیت روزۀ رمضان

الحمد لله رب العلمین والعاقبة للمتقین والصلاة والسلام علی رسوله محمد و علی آله و اصحابه اجمعین.

 

خلاصه

روزه رکن سوم اسلام می باشد که در دهم ماه شعبان المعظم سال دوم هجری بر مؤمنان فرض گردیده است، روزه هم مانند نماز نه تنها بر امت مسلمه فرض گردیده بلکی بر همه امتهای گذشته نیز فرض بوده است البته با فرق اینکه روزۀ امت های گذشته دارای کیفیت و چگونگی خاص خود بوده است چنانچه روزۀ ماه مبارک رمضان این امت؛ هم دارای صفات و ویژگی ای خاص خود می باشد و نمی توان بطور قطع و یقین گفت که امت های پشین در هر سالی چند روز روزه می گرفتند و یا به چه شکل و کیفیتی روزه می گرفتند و آیا روزۀ آنها به لحاظ کمیت و کیفیت هم مانند روزۀ ماه مبارک رمضان بوده و یا فرق داشته است.

 

ملخص البحث

 الصوم رکن الثانی من ارکان الاسلام و انها فرض علی المسلمین فی شهر شعبان المعظم سنه اثنین من هجرة سید المرسلین  صلی الله علیه وسلم الصوم کاالصلاة مافرض علی هذه الامة خاصة بل فرض ایضاً علی الامم السابقة، بلاشک ان الصوم فی امم الماضیة کان صاحب الصفات الخاصة کما ان صوم شهر رمضان کان صاحب اوصاف الخاصة و لانستطیع ان نقول بالقطع و الیقین ان امم الماضیة کم یوماً یصومون فی کل عام و کیف یصومون و هل کان صومهم کشهر رمضان اوکان مبایناً و مفارقاً منها.

 

 مقدمه

 بدون شک که یکی از نامهای خداوند حکیم است که به معنای با حکمت می باشد بناءً همۀ امور و احکام منزله از طرف او تعالی دارای حکمت والا و ویژۀ بوده و می باشد و حتی هیچ امر و حکمی را در امور دینی و دنیوی نمی توان عاری از حکمت یافت به همین منوال همه بندگان خدا؛ اعم از جن و انس بر اساس حکمت جهت انجام دادن عبادات آفریده شده اند بناءً کسانیکه طاعات و عبادات را طور شاید و باید و مطابق فرامین الله تعالی و دساتیر رسول الله صلی الله علیه وسلم بصورت درست و کامل انجام می دهند مستحق اجر، ثواب و پاداش در نزد الله تعالی می گردند و کسانی که از عملی نمودن اوامر او تعالی سر پیچی کرده و پیرو نفس و خواهشات نفسانی قرار می گیرند مستحق قهر، خشم، عذاب و غضب الله تعالی می گردند.

البته روزه که بعد از توحید رکن دوم اسلام می باشد با دیگر عبادات مالی و جانی فرق کلی ای داشته و دارای جایگاه ویژه ای می باشد چنانچه روزه افزون بر اینکه در جملۀ عبادات فرضی و رکن دوم از ارکان اسلام می باشد، سِر و رازی است در بین بنده و الله تعالی و روی همین علت در حدیث قدسی آمده است که خداوند روزه و پاداش آن را ویژۀ خود ساخته و فرموده است: «كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ، إِلَّا الصِّيَامَ، فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ، وَالصِّيَامُ جُنَّةٌ، وَإِذَا كَانَ يَوْمُ صَوْمِ أَحَدِكُمْ فَلاَ يَرْفُثْ وَلاَ يَصْخَبْ، فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ، فَلْيَقُلْ إِنِّي امْرُؤٌ صَائِمٌ». (1)

 (همه اعمال بنی آدم از آن خود اوست مگر روزه که از برای من است و من ثواب و پاداش روزه دار را می دهم و روزه سپر است و هرگاه روز روزۀ یکی از شما باشد پس باید فحش و زشت نگوید و چیغ نکشد و اگر کسی اورا دشنام می دهد یا با او جدل می کند، او بگوید من روزه دار هستم). (من با تو جنگ و جدلی ندارم).

رمضان ماه نزول قرآن است؛ آن قرآنی که رهنمائی بشریت، نشانۀ هدایت و فرق میان حق و باطل است و ماه مبارکی است که روزه گرفتن در آن ماه بر هر فرد مؤمن و مسلمان فرض می باشد؛ و در آن ماه دورازه های دوزخ بسته و دروازه ها جنت گشوده می باشد، در آن ماه شبی است که عبادت در آن از عبادت هزار ماه بهتر است این ماه؛ ماه رحمت، ماه مغفرت، ماه بخشایش گناهان و خلاصی گنهکاران از آتش دوزخ می باشد.

مبرمیت: چون تعدادی از مؤمنان با آنکه به فرضیت روزۀ ماه مبارک رمضان و اینکه روزه رکن دوم از ارکان ایمان می باشد ایمان کامل دارند مگر؛ مسایل مربوط به صحت و تکمیل آن را کمتر می دانند لذا علاقمند معلومات بیشتر در این مورد می باشند؛ بناءً لازم بود تا در رابطه به حکمت مشروعیت روزۀ رمضان و مسایل مربوط به صحت و حکمت آن مقالۀ علمی تحقیقی تحریر و به سوالات وارده پیرامون این موضوع پاسخ ارائه گردد.

 هدف: هدف از نوشتن این اثر بیان حکمت مشروعیت روزۀ رمضان و مسایل مربوط به آن در پرتو نصوص شرعی می باشد.

 روش تحقیق: در این مقاله از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شده است.

 سوال اصلی: چرا خداوند روزۀ ماه مبارک رمضان را فرض گردانیده و حکمت مشروعیت آن چیست؟.

 سوالات فرعی: فرضیت روزه به کدام آیه ثابت گردیده است؟. آیا روزه بر امت های گذشته هم فرض بوده است؟ کیفیت روزه در امت های گذشته چگونه بوده است؟.

 فرضیه: هرگاه مسایل مربوط به صحت و کمال روزه را بدانیم و جامۀ عمل بپوشانیم بدون شک که روزه ما کامل شده و مورد قبول بارگاه الهی قرار می گیرد.

 

 فلسفۀ روزه

 فلسفۀ و هدف اصلی از فرضیت روزه ایجاد تقوی، پرهیزگاری، حلم، صبر، برده باری و رشد اخلاق عالی اسلامی در وجود شخص روزه دار و کنترول غریزۀ جنسی و قوۀ شهوانی او و نیز سبب تقویۀ روحیۀ تعادل، مساوات، برابری و تأمین روابط در بین اقشار مختلف جامعه اعم از ثروتمندان و نیازمندان می باشد.

هرگاه انسان تقوی و پرهیزگاری را پیشۀ خود ساخته و خود را با صفات نیک و شایسته مزین سازد به یقین که خداوند امور دنیوی و اخروی او را منظم ساخته و وی را یاری می رساند تا همه اوامر الله تعالی را عملی نموده و از منهیات او تعالی اجتناب نماید و این چیزی است که خداوند به آن وعده داده چنانچه فرموده است:«وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا» [الطلاق:3] و هر کس تقوای الهی را پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند، و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد؛ و هر کس بر خدا توکّل کند، او تعالی او را بسنده است؛ خداوند فرمان خود را به انجام می‌رساند؛ و الله تعالی  برای هر چیزی اندازه ‌ای تعیین نموده است.

همچنان پیغمبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَنْ كَانَتْ نِيَّتُهُ الْآخِرَةَ جَمَعَ اللهُ لَهُ شَمْلَهُ، وَجَعَلَ غِنَاهُ فِي قَلْبِهِ، وَأَتَتْهُ الدُّنْيَا رَاغِمَةً، وَمَنْ كَانَتْ نِيَّتُهُ الدُّنْيَا فَرَّقَ اللهُ عَلَيْهِ أَمْرَهُ، وَجَعَلَ فَقْرَهُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ، وَلَمْ يَأْتِهِ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا مَا كَتَبَ اللهُ لَهُ».(2)

هر کس نیت و قصد او (از سعی و تلاشش) طلب آخرت باشد، خداوند متعال حال پریشان اورا درست کرده و در قلب او غنا (سکون و آرامش قلبی و عدم احتیاج به دیگران) را قرار می دهد و دنیا خود بخود نزد او به صورت تحقیر شده می آید و هر کس نیت او (در سعی و عملش) فقط طلب دنیا باشد، خداوند حالش را مضطرب ساخته و آثار نیازمندی را بر پیشانی و چهرۀ او نمایان می سازد (که در اثرآن) هیچگاه سکون و اطمینان اورا حاصل نمی شود و(با وجود سعی و کوشش فراوان) از دنیا همان سهمی به او می رسد که برایش مقدر شده است.

 

 اثرات روزه

 روزه دارای آثار مختلف: تربیتی، اجتماعی و بهداشتی می باشد که هر یک از آثار متذکره در پرتو نصوص شرعی ذیلاً توضیح و بیان می گردند.

 الف-آثار تربیتی روزه

 1- صبر آموزی روزه

 روزه عامل صبر آموزی است یعنی انسان مؤمن را صابر و شکیبا تربیه نموده و در انجام ویرا وارد بهشت می سازد چنانچه پیغمبر  صلی الله علیه وسلم فرمودند: «… وهو شهر الصبر و الصبر ثوابه الجنة و شهر المواساة و شهر يزداد فيه رزق المؤمن من فطر فيه صائما كان مغفرة لذنوبه و عتق رقبته من النار و كان له مثل أجره من غير أن ينتقص من أجره شيء…».(3)

رمضان ماه صبر بوده و پاداش آن جنت می باشد، و ماه مواسات و برابری است و ماهی است که در آن روزی

مؤمن زیاد می شود و هر کسی که در این ماه روزه داری را افطاری بدهد سبب آمرزش گناهان و رهایی او از آتش دوزخ می گردد و برایش پاداشی مثل پاداش شخص روزه دار می باشد بدون اینکه از ثواب و پاداش روزه دار چیزی کم شود.

 2- روزه تعدیل کنندۀ غریزۀ جنسی

 روزه غریزۀ جنسی را مهار نموده و در مهار نمودن آن نقش به سزای دارد چنانچه پیغمبر  صلی الله علیه وسلم فرمودند: «يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنْ اسْتَطَاعَ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيْهِ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ».(4)

ای گروه جوانان! هر کدام از شما، توانایی دارید ازدواج کنید، زیرا که چشم تان را (ازلغزش) می پوشاند و غریزۀ جنسی را از انحراف باز می دارد و هرکس نمی تواند؛ روزه بگیرد چون روزه برای او مهار است.

 3- روزه و شناسانیدن نعمت

 یکی از حکمت های روزه شناسانیدن نعمت می باشد چون یک شئ که همیشه در اختیار انسان قرار داشته باشد و انسان به هر نحوی که بخواهد مطابق به میل خود از آن استفاده نماید؛ طبعاً قدر و منزلت آن شئ روز به روز کم شده و از ارزش و اهمیت آن کاسته می شود و در مقابل وقتی انسان قدر یک نعمت را می داند که به آن ضرورت داشته و از دسترسی به آن محروم باشد به همین منوال انسان وقتی قدر نعمت خودن، نوشیدن و دیگر نعمات را می داند که بدن حرارت تشنگی و رنج گرسنگی را حس کند؛ چنانچه در همین رابطه از پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه وسلم نقل شده است که ایشان فرمودند: «عَرَضَ عَلَيَّ رَبِّي لِيَجْعَلَ لِي بَطْحَاءَ مَكَّةَ ذَهَبًا قُلْتُ لَا يَا رَبِّ وَلَكِنْ أَشْبَعُ يَوْمًا وَأَجُوعُ يَوْمًا وَقَالَ ثَلَاثًا أَوْ نَحْوَ هَذَا فَإِذَا جُعْتُ تَضَرَّعْتُ إِلَيْكَ وَذَكَرْتُكَ وَإِذَا شَبِعْتُ شَكَرْتُكَ وَحَمِدْتُكَ».(5)

خداوند به من پیشنهاد کرد که سر زمین مکه را برایم تبدیل به طلا کند، من گفتم: نه، پروردگارا، بلکه می خواهم یک روز سیر باشم و روز دیگر گرسنه … چون گرسنه شوم، ترا به یاد آورم و زاری کنم، و چون سیر شوم، حمد و شکر ترا ادا نمایم.

 4- رمضان ماه انسان ساز

 بدون شک که ماه رمضان ماه انسان ساز و تربیت آفرین است ماهی است که انسان مؤمن تمام اعضای بدن خود را مطابق فرمان الله تعالی آماده و عیار می سازد تا فرمان اوتعالی بطور کامل انجام دهد و حتی در حالاتی که زمینۀ استفاده نمودن از خوردنی ها، نوشیدنیها و برآوردن غرایز جنسی برایش شخص روزه دار مساعد می گردد وی بیاد امر الله و از ترس عذاب او نه تنها از اشیاء حرام و ممنوع استفاده نمی کند حتی از اشیاء حلال و مباح نیز اجتناب می ورزد با آنکه هیچ فرمانی به جز امر پروردگار و هیچ مراقبی به جز ذات او تعالی  در نظرش نمی باشد؛ پس انسانی مؤمنی که فقط به خاطر جلب رضای پروردگار همه خوردنی ها، نوشیدنی ها و لذت های دنیوی مباح و حلال را در ماه رمضان ترک می کند در غیر رمضان هیچگاه اجازۀ ارتکاب گناه و معصیت را برای خود نمی دهد پس معلوم است که ماه رمضان بر وی اثر گذاشته و او را به حیث انسان کاملی تربیت نموده است.

 ب-آثار اجتماعی روزه: از جملۀ آثار اجتماعی روزه، تذکر علمی نسبت به حال گرسنه گان، فقیران و بیچارگان است یعنی روزه انسان ثروتمند را از حال مستضعفان با خبر ساخته و برایش الهام می کند که حال محتاجان ونیازمندان را عملاً درک کرده و بداند که ایشان در چه حالت مشقت باری به زندگی روز مرۀ خود ادامه می دهند و مسئولیت افراد ثروتمند در قبال آنها چه می باشد.

 چقدر سخت و مشقت آور است که اشخاص غریب و بیچاره با فامیل ها و فرزندان شان در کوچه و بازار و اماکن مختلف؛ همه نعمت ها را به چشم سر مشاهده می کنند و می بینند که اشخاص ثروتمند از انواع گوناگون نعمت ها به حد کافی استفاده کرده و حتی اسراف می کنند؛ اما ایشان(غریبان) توان خریداری یک لقمه نان و استفاده نمودن از غذای های معمولی را هم ندارند؛ این به ذات خود سبب ایجاد فاصله در بین طبقۀ غریب و ثروتمند می گردد و به یقین که نتیجه اش جز نزاع، کشیدگی، حرج و مرج، قتل و قتال، بی نظمی و بی امنیتی ای که همه باشندگان جامعه از آن متضرر می شوند چیز دیگری نمی باشد؛ به همین ملحوظ خداوند روزۀ ماه مبارک رمضان را فرض گردانیده تا ثروتمندان از حال غریبان و بیچارگان آگاه شوند و از گنجینه های که الله تعالی در اختیار آنها قرار داده مقدار محدودی را برای فقیران و بیچاره گان کمک و معاونت نمایند. تا باشد که از یک جهت مشکل اقتصادی ای فقیران تا حدی مرفوع گردد و ایشان هم نفسی به راحت بکشند و از جانب دیگر ثروتمندان از ثواب و پاداش اعمال صالحۀ خود بهره مند گردند و اعطای صدقات سبب زیادت اموال شان در دنیا و کسب فضل و رحمت پروردگار در آخرت گردد و سر انجام از دوزخ و عذابهای ابدی آن نجات یافته و وارد بهشت عنبر سرشت گردند.

ج-آثار بهداشتی

روزه عامل سلامتی بدن و در حقیت زکات و پاکی بدن است یعنی چنانچه زکات سبب پاکی ای اموال و ایجاد خیر وبرکت در مال زکات دهنده می گردد همچنان روزه در ضمن پاکی سازی بدن از گناه و معصیت و جلب خیر و برکت؛ سبب اتمام شحمیات و مواد اضافی مضره که در بدن جمع و ذخیره شده اند می گردد و چون مواد اضافی مضره از بدن دور شدند انسان جور و صحت می گردد چنانچه پیغمبر  صلی الله علیه وسلم فرمودند:«لكل شي زكاة و زكاة الجسد الصوم».(6) هر چیز را زكاة است و زکاة بدن روزه می باشد.

البته این نتیجۀ مثبت در صورتی است که روزه مطابق به فرمان الله تعالی و دساتیر رسول الله صلی الله علیه وسلم صورت گیرد چنانچه رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «صوموا تصحوا».(7) روزه بگیرید تا صحتمند باشید.

یعنی در هنگام سحری و افطار خوردن و نوشیدن به حد اعتدال و بدون از افراط باشد چون اگر این نکات در نظر گرفته نشوند به یقین که نتیجه بر عکس می باشد و شخص روزه دار نه تنها از روزۀ خود نفع مادی و معنوی نمی برد بلکه نتجۀ آن برعکس خواهد بود و از این ناحیه متضرر هم می شود چنانچه دکتور یوسف قرضاوی گفته است: (عدَّه ای هستند که از رمضان استفادۀ و از روزه و نیایش آن بهره ای نمی برند. چنانچه خداوند روزه را برای قلب و روح قرار داده و آنها آن را به شکم و معده اختصاص می دهند، خداوند آنرا برای صبر و برده باری قرار داده، اما آنها روزه را باخشم و غضب می گذرانند، خداوند آنرا برای آرامش و متانت وضع نموده ولی آنان رمضان را ماه فَحَّاشی و درگیری قرار می دهند. خداوند آنرا فرصتی برای دیگر گونی خصایل نفسانی قرار داده و لی آنها فقط وعده های غذایی خود را دیگر گون ساخته اند خداوند رمضان را وسیلۀ اصلاح ثروتمند مُرَفَّه و زمینۀ همیاری با تنگدست محروم قرار داده است، اما این مسلمانان نا شایسته، آنرا میدان تفنُّنها و نمایش خوردنیها و آ شامیدنی ها گردانیده اند و طوری شده است که در آن، ثروت؛ دارا و حسرت فقیر باشدت یکسانی افزایش می یابند! امید آن که مسلمانان، روزه را آنگونه که مورد نظر قرآن است بگیرند، تا به تقوای خدا رهبری شان کند و در حالی رمضان را پشت سر بگذارند که پاک، پیراسته و آمرزیده شده باشند.(8)

 حرالی در تحت حدیث «صوموا تصحوا».(9) گفته است: از این حدیث شریف دانسته می شود که برای روزه دار افزون بر خیر و بهرۀ بزرگی که در جسم، صحت و رزق وی است او را پاداش بزرگی در آخرت نیز می باشد.

روزه افزون بر صحتی بدن و عقل؛ روزه دار را به پذیرفتن تدبر، فهم و انکسار نفس تا به رتبۀ مؤمنان و ترقی تا رتبۀ محسنین و نیکوکاران آماده می سازد و نیز در روزه برای مؤمن از برکات و فیوضات پروردگار غذائی است مطابق به یقین آن به خداوند و این غذا؛ ویژۀ روزه دارانی است که روزه را بطور کامل آن اداء می کنند و تا کسی به آن مقام نرسد از چنین نعمتی مستفید نخواهد شد.

 به هر اندازه که بواطن مردم از ظواهر شان استمداد می جوید به همان اندازه ظاهر مؤمن از باطنش استمداد می جوید تا اینکه اعضایش به توسط نور باطنش قوی می گردند چنان قدرت و نیروی فوق العاده از اشخاص متدین و دوستان خدا مشاهده شده است.

روزه غذائی قلب است مانندی که طعام غذائی جسم می باشد چنانچه مجربین اعمال دینی و اشخاصی متدینی که گاه و بیگاه پروردگار خود را یاد می کنند و رضای اورا می طلبند اتفاق نظر دارند بر اینکه گرسنگی کلید هدایت و صحت است؛ چون هرگاه اعضاء بدن بخاطر پروردگار سست شوند خداوند در اثر آن قلب مؤمن را مُنَّور، نفسش را پاک و جسم او را قوی می سازد تا که اثر ایمان را در قلب عادت ظاهر سازد و این چیزی است ثابت؛ چنانچه می بینیم که دوستان خدا نسبت به سایر مردم دارای توانایی فوق العاده و قدرت ویژۀ (در انجام دادن طاعات و عبادات) می باشند.(10)

 نظریۀ دانشمند روسی در رابطه به روزه

 الکسی سوفورین دانشمند روسی در کتاب خود می نویسد: (درمان از طریق روزه فائدۀ ویژه ای برای درمان: کم خونی، ضعف روده ها التهاب بسیط و مزمن، دملهای داخلی و خارجی، سل، اسکلیروز، روماتسم، نقرس، استسقاء، نوراستنی، عرق النساء، خراز (ریختگی پوست)، بیماریهای چشم، مرض قند، بیماریهای جلدی، بیماریهای کلیه، کبد و بیماریهای دیگر دارد.

البته معالجه از طریق امساک اختصاص به بیماریهای فوق الذکر ندارد، بلکه بیماریهائی که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلولهای جسم آمیخته شده اند مانند: سرطان سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا می بخشد) (11).

 

روزه عامل تقویت کنندۀ روح

 نخست باید به این نکته متوجه شویم که انسان موجودی است دو بعدی یعنی دارای بعد مادی و معنوی می باشد و چون به بعد مادی و اصل خلقت و آفرینش انسان نظر می کنیم در می یابیم که اصل آفرینش آن به جز از مشت خاک ناچیزی؛ چیز دیگری نبوده است و از این نگاه انسان هیچ فضیلت و برتری ای بر دیگر موجودات نداشته و ندارد چون اصل خلقت همه موجودات همان خاک است و بس اما وقتی به بعد معنوی انسان نظر می کنیم می بینیم که خداوند انسان را به بهترین شکل و صورت بحیث اشرف مخلوقات آفریده و از روح خود در آن دمیده و او را نسبت به همه مخلوقات به شمول فرشتگان فضیلت و برتری داده تا جاییکه فرشتگان را به سجده نمودن بر آن مأمور گردانیده و سر انجام بهشت را مسکن و مأوای دایمی آن قرار داده، به این نتیجه می رسیم که همه این فضایل که نصیب انسان گردیده است از برکت آن روح آسمانی و راز نهانی است که از طرف الله تعالی در قالب این پیکرۀ خاکی و زمینی دمیده شده است بناءً حقیقت انسان غیر از این کالبد خاکی چیز دیگری است و آن عبارت از همان روح ربانی و جوهر معنوی است که از سوی خداوند به او داده شده است تا به و سیلۀ آن در مورد آلاء الله تفکر و تعقل نموده و حق را از باطل تفکیک و تمییز نماید و توسط همین روح در روی زمین سیر و سیاحت نموده و نیز به ملکوت آسمان آگاهی و نفوذ پیدا کند.

 امام رازی; در زابطه به روح گفته است: در این شکی نیست که در جسد خالی از روح بدبویی، زردآب، چرک و انواع عفونت ها جمع و آشکار می شوند و بهترین کار برای اصلاح احوال آن دفن آن در زیر خاک می باشد؛ همچنان روح خالی از عقل صاحب آن مجنون بوده و مستوجب قید و حبس می باشد لذا عقل نسبت به روح مانند نسبت روح به بدن می باشد همچنان عقل بدون معرفت الله تعالی و صفات و طاعت او تعالی مانند یک شئ ضایع شده و باطل است پس نسبت توحید و معرفت بسوی عقل مانند نسبت عقل بسوی روح و نسبت روح بسوی جسد می باشد بناءً معرفت الله تعالی و محبت با او روح؛ روح، روح است و نفس خالی از این معرفت به صفت اموات و مردگان بوده و به همین علت خداوند کافران را به صفت اموات معرفی نموده است.(12)

پس و قتی ثابت گردید که روح منشأ همه ارزشهای معنوی انسان است باید دانست که چه چیز سبب تقویت آن می گردد.

 البته هر عملی که بر مبنای ایمان و خلوص نیت انجام شود سبب تقویت روح می گردد و چون روزه یگانه عملی است که در آن امکان ریاء کمترست و روی همین دلیل خداوند روزه و پاداش آن را ویژۀ خود ساخته و فرموده است: (همه اعمال بنی آدم از آن خود اوست مگر روزه که از برای من است و من ثواب و پاداش روزه دار را می دهم). لذا می توان گفت که روزه قویترین عامل تقویه کنندۀ روح است و روزه چنانچه روح را تقویه می کند همچنان انسان را به مرتبۀ می رساند که دعا و نیایش آن قابلیت قبول را بحضور پیدا می کند چنانچه پیغمبر  صلی الله علیه وسلم فرمودند: «ثلاثة لاترد دعوتهم الامام العادل والصائم حتى يفطر ودعوة المظلوم تحمل على الغمام وتفتح لها ابواب السموات ويقول لها الرب وعزتي لانصرنك ولو بعد حين».(12)

سه کس اند که دعای شان رد نمی شود: امام عادل، شخص روزه دار تا وقتی که افطار کند و دعای شخص مظلوم بر ابر ها حمل شده و دروازه های آسمانها برایش باز می شود و پروردگار برایش می گوید: به عزت من قسم است که ترا کمک می کنم اگر چه بعد از مدتی باشد.

 

 نتیجه

 از توضیحات فوق به این نتیجه می رسیم که روزه رمضان رکن سوم از ارکان دین مقدس اسلام می باشد که از طرف خداوند بر اساس حکمت ازلی اش در سال دوم هجرت بر مؤمنان فرض گردیده است و نه تنها این رکن بزرگ بر مؤمنان فرض گردیده بلکه بر همه امت های پییشین نیز فرض بوده است.

 فلسفۀ و هدف اصلی از فرضیت روزه ایجاد تقوی، پرهیزگاری، حلم، صبر، برده باری و کنترول غریزۀ جنسی افراد و رشد اخلاق عالی اسلامی، تقویۀ روحیۀ اعتدال، مساوات، برابری و تأمین روابط در بین اقشار مختلف جامعه می باشد.

 البته روزه دارای آثار مختلف تربیتی، اجتماعی و بهداشتی می باشد؛ چنانچه در بخش تربیتی روزه عامل صبر آموزی است؛ یعنی انسان مؤمن را صابر و شکیبا تربیه نموده و غریزۀ جنسی ویرا تعدیل و او را به نعمات الهی متوجه می سازد تا قدر آنها را بهتر درک کرده و در مقابل آن نعمات؛ شکر گذار الله تعالی باشد.

 در بخش اجتماعی؛ روزه ثروتمندان را از حال مستضعفان با خبر ساخته و برای شان الهام می کند که حال محتاجان و نیازمندان را عملاً درک کرده و بدانند که ایشان در چه حالت مشقت باری به زندگی روزمرۀ خود ادامه می دهند و ثروتمندان چه مسئولیت در قبال آنها دارند و باید به چه نحوی به آنها کمک و معاونت نمایند.

در بخش بهداشتی روزه عامل سلامتی بدن و در حقیت زکات و پاکی بدن است؛ یعنی چنانچه زکات سبب پاکی اموال و ایجاد خیر و برکت در مال زکات دهنده می گردد؛ همچنان روزه افزون بر پاک سازی بدن از گناه و معصیت و جلب خیر و برکت؛ سبب خاتمه بخشیدن شحمیات و مواد اضافی مضره که در بدن جمع و ذخیره شده اند، می گردد و چون مواد اضافی مضره از بدن دور شدند انسان جور و صحتمند می گردد.

 

 پیشنهادات

 1- به تمام مسلمانها پیشنهاد می گردد که قدر رمضان و این نعمت بزرگ الهی را بدانند و سعی نمایند که با تمام اعضای بدن روزه دار باشند، تا مستحق اجر و پاداش کامل در نزد الله تعالی و مستحق ورود به جنت از دروازۀ ریان گردند.

 2- به تاجران کشور پیشنهاد می گردد که به خاطر رضای الله تعالی و رعایت حقوق مسلمانان در هر وقت و زمان به ویژه در ماه مبارک رمضان از احتکار، بلند بردن قیمت اجناس و گران فروشی دست بردار شوند؛ تا باشد که غریبان و بیچاره گان هم صاحب لقمۀ نانی شوند و بتوانند بدون رنج و زحمت روزۀ خود را بوجه احسن اداء نمایند.

 3- به همه ثروتمندان پیشنهاد می گردد که افزون بر ادای زکات و حقوق الله تعالی بکوشند تا در ادای خیرات و صدقات نافله در همه اوقات به ویژه در ماه مبارک رمضان؛ غفلت ننمایند و حالات فقراء، غریبان، یتیمان و بیوه زنان کشور را مد نظر گرفته و در رعایت حقوق آنها سعی و کوشش لازم نمایند.

 در خاتمه به همه خواهران و برادران عزیز ومحترم پیشنهاد مینمایم که مطابق به خواست روزه؛ سعی و تلاش نمایند تا در انجام اعمال نیک و شایسته توجه جدی نموده و از اعمال زشت و ناروا به پرهیزند تا باشد که مقام و جایگاه انسان های کامل نصیب شان شده و در نتیجه مورد عفو و بخشش الله تعالی قرار گیرند.

        و من الله التوفیق

 

 

 

 فهرست مآخذ

[1]ـ البخاری محمد أبوعبدالله بن إسماعيل البخاری، صحيح البخاری، ج3، الطبعة الأولى، الناشر: دار طوق النجاة، 1422هـ، ص26.  

2- الطبرانی أبو القاسم سليمان بن أحمد بن أيوب بن مطير اللخمی الشامي(المتوفى:360هـ) المعجم الكبير،ج5، الطبعة الثانية، دار النشر: مكتبة ابن تيمية – القاهرة، ص143.

3- ابن خزيمة محمد بن إسحاق بن خزيمة، صحيح ابن خزيمة، ج3، الناشر: المكتب الإسلامی- بيروت،1390، ص191.

4- صحيح البخاری،ج12، ص539.

5- الترمذی محمد أبو عيسى بن عيسى الترمذی، سنن الترمذی، ج4، الناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت، ص575.

6- الطبرانی سليمان أبو القاسم بن أحمد بن أيوب، المعجم الكبير، ج6، الطبعة الثانية، الناشر: مكتبة العلوم والحكم – الموصل، 1404، ص193.

7- السيوطی جلال الدين عبد الرحمن بن أبي بكر السيوطی(849 -911ه‍) الجامع الصغير في أحاديث البشير النذير، ج3، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع بيروت، ص102.

8 – قرضاوی یوسف، عبادت در اسلام، چاپ سوم، ترجمه محمد ستاری خرقانی، تهران نشر احسان، 1379، ص296.

9- الجامع الصغير في أحاديث البشير النذير، ج3، ص102.

10 – المناوی محمد عبد الرؤوف، فيض القدير شرح الجامع الصغير من أحاديث البشير النذير، ج15، الطبعة الاولى، دار الكتب العلمية بيروت- لبنان، 1415 ه‍ـ، ص29.

11 – روزه روش نوین برای درمان بیماریها، ص 65، چاپ اول. به حوالۀ تفسیر نمونه، ج1، چاپ 43، تالیف ناصر مکارم شیرازی و همکاران، دار الکتب الاسلامیة، تهران بازار سلطانی، سال 1381هـ ش، ص632.

12- الرازی محمد أبو عبد الله بن عمر بن الحسن بن الحسين التيمی الرازي الملقب بفخر الدين الرازی خطيب الری (المتوفى:606هـ) تفسير الكبير، مصدر الكتاب: موقع التفاسير،ج6، ص273.

 

 

 

سر محقق محمد کبیر (مشفق)

8/8/1400 کابل افغانستان

Copy Link