جایگاه مسجد اقصی نزد مسلمانان (1)

مسجد اقصی دومین مسجدی است که روی زمین ساخته شده است. پیامبران و رسولان بسیاری در جوار آن زندگی کرده‌اند. از جمله: ابراهیم خلیل الله، اسحاق، یعقوب، زکریا، یحیی، عیسی، داود، سلیمان (علیهم‌السلام) و نیز بانو مریم عذراء. و از همین مکان خاتم پیامبران و رسولان محمد (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به اسراء برده شد. همچنان اکثر رسالت‌های آسمانی از همین‌جا مبعوث گردیدند و بیش از هفده ماه نخستین قبلۀ مسلمانان بود. عزم سفر به‌سوی آن جایز است و ادای یک نماز در آن، معادلِ پانصد نماز در سایر مساجد ـ جز مسجد الحرام و مسجد نبوی ـ است.

بنای مسجد اقصی

 به احتمال زیاد (طبق قول راجح) نخستین کسی که مسجد اقصی را بنا کرد، ابوالبشر آدم (علیه‌السلام) بوده است. وی حدود چهل سال پس از پایه‌گذاریِ مسجد الحرام، به دستور خداوند متعال حدود این مسجد را تعیین کرد. پیش از این دو مسجد، هیچ معبد، کلیسا و هیکلی وجود نداشت. ابن هشام در کتابش  التيجان في ملوك حمير (1/22) می‌گوید: «پس از آنکه آدم (علیه‌السلام) کعبه را بنا کرد، خداوند متعال به او دستور داد که به سوی بیت المقدس برود و در آنجا جبرئیل علیه السلام به او آموخت که چگونه بیت المقدس را بسازد و او بیت المقدس را ساخت و در آنجا برخی مناسک را بجا آورد».

همانطور که عملیات ساخت و ساز و بازسازی در مسجد الحرام همواره جریان داشته، در مسجد اقصی نیز به مرور زمان تغییراتی آمده است. ابراهیم (علیه‌السلام) در حدود 2000 سال قبل از میلاد آن را بنا کرد، سپس پسرانش اسحاق و یعقوب (علیهم‌السلام) پس از پدرشان مسئولیت بنای مسجد الاقصی را به عهده گرفتند. حدود 1000 سال قبل از میلاد حضرت سلیمان (علیه‌السلام) بنای آن را بازسازی کرد.

در سنن ابن ماجه از عبدالله بن عمرو (رضی‌الله‌عنه) روایت است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمود: «لَمَّا فَرَغَ سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ مِنْ بِنَاءِ بَيْتِ الْمَقْدِسِ سَأَلَ اللَّهَ ثَلَاثًا: حُكْمًا يُصَادِفُ حُكْمَهُ، وَمُلْكًا لَا يَنْبَغِي لَأَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ، وَأَلَّا يَأْتِيَ هَذَا الْمَسْجِدَ أَحَدٌ لَا يُرِيدُ إِلَّا الصَّلَاةَ فِيهِ إِلَّا خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْمِ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ»، «هنگامی که سليمان (علیه‌السلام) بنای بيت المقدس را به پايان رسانيد، سه چيز را از خداوند درخواست کرد:

1ـ حكمى كه مطابق حكم خداوند باشد.

2ـ ملک و پادشاهى‌ای كه بعد از او برای کسی چنان ميسر نشود.

3ـ بخشيده شدن تمام گناهان کسی که محض به‌منظور نماز خواندن وارد اين مسجد شود.

پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمود: «دو خواستۀ حضرت سلیمان (علیه‌السلام) [که پادشاهی و ثروت بود] به وی داده شد و من از خدا می‌خواهم که سومی هم به وی عطا شود».

مسجد اقصی محل سفر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به معراج

مسجد نقطۀ آغاز عروج محمد (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به آسمان است، خداوند متعال فرمود: «سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا  إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ» (اسراء:1) «پاک و منزّه است آن (خدايی) که بندۀ خود را در شبی از مسجد الحرام به مسجد الاقصی برد که در پيرامونش برکت نهاده‌ايم، تا برخی از نشانه‌های خود را بدو بنمايانيم، بی‌گمان اوست که شنوای بيناست».

این آیه اشاره‌ای به ارتباط مسجد الحرام و مسجد الاقصی دارد؛ زیرا معجزۀ اسراء و معراج که یکی از بزرگ‌ترین معجزات پیامبر ما محمد (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) است و در کتاب و سنت نیز ثابت می‌باشد، سفری است که شب‌هنگام از مکه به بیت المقدس انجام گرفته است و آن‌حضرت (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) در آنجا پیامبران (علیهم‌السلام) را امامت داده و از همان‌جا به آسمان عروج داده شد. در همین مسجد نمازهای پنج‌گانه فرض شد و این خود بیانگر جایگاه مهم قبلۀ نخستین مسلمانان است. همچنان بیت المقدس مهد و تربیت‌گاه بسیاری از پیامبران پیش از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) بوده است و این سفر برای ایشان اتفاق افتاد تا فضایل بسیاری را کسب نماید و این لطف و اکرام خداوند نسبت به ایشان است. (داوود وسليمان في الأسفار اليهودية، ص445).

سفر از مسجد الحرام به مسجد الاقصی، سفری بود که خدای لطیف و آگاه آن را برگزید تا رابطه‌ای مستحکم  بین باروهای توحیدی از ابراهیم و اسماعیل (علیهماالسلام) تا خاتم پیامبران و میان اماکن مقدسۀ همۀ ادیان توحیدی ایجاد نماید. همچنان او تعالی می‌خواست با این سفر خارق العاده اعلام نماید که رسول آخرین (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) میراث‎بَر مقدسات انبیا و رسولان پیش از خود است و رسالتش همۀ این مقدسات را شامل شده و با آنها ارتباط دارد. (في ظلال القرآن، 4/2212).

اقصی نقطۀ آغاز معراج رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به سدرة المتنهی

از انس بن مالک (رضی‌الله‌عنه) روایت است که گفت: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمود: «أُتيت بالبراق فركبته حتى أتيت بيت المقدس فربطته بالحلقة التي يربط فيها الأنبياء، ثم دخلت المسجد فصليت فيه ركعتين ثم عرج بي إلى السماء»، «براق برایم آورده شد، سوار آن شدم تا به بیت‏المقدس رسیدم، آنگاه آن را با حلقه‏ای بستم که پیامبران (حیوان سواری) خود را بدان می‌بستند، سپس داخل مسجد شدم و دو رکعت نماز در آن خواندم، آنگاه مرا به آسمان بردند». (صحيح مسلم، رقم 259).

بیت المقدس نخستینِ دو قبله

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) در مکه بین دو رکن سیاه و یمانی نماز می‌خواند تا کعبه در مقابل ایشان قرار گیرد و روی ایشان به سوی بیت المقدس بود و چند ماه به همین جهت نماز خواند. از براء بن عازب (رضی‌الله‌عنه) روایت كه گفت: اولين باری كه نبی اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به مدينه تشريف آورد، نزد خويشاوندان انصاری خود (بنی نجار) اجلالِ نزول فرمود. و پس از ورود به مدينه، حدود شانزده الی هفده ماه، به سوی بيت المقدس نماز می‌خواند. و در عين حال، دوست داشت كه به طرف كعبه نماز بخواند. (ديری نگذشت كه اين آرزو، برآورده شد و قبله از بيت المقدس به كعبه تغيير يافت). نخستين نمازی كه آنحضرت (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به سوی كعبه برگزار نمود، نماز عصر بود كه جمعی از صحابه نيز با ايشان نماز خواندند. سپس، يكی از كسانی كه با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) نماز خوانده بود، از مسجد بيرون رفت. و از كنار مسجدی گذشت كه نماز گزاران آن مسجد، (به طرف بيت المقدس) نماز می‌خواندند. بلافاصله گفت: خدا را گواه می‌گيرم كه (چند لحظه قبل) من با رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به سوی كعبه نماز خواندم. با شنيدن اين سخن، مردم در حين نماز، رو به سوی كعبه نمودند. زمانی كه رسول اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به طرف بيت المقدس نماز می‌خواند، تمام اهل كتاب، خشنود بودند. اما هنگامی كه قبله از بيت المقدس به بيت الله تغيير يافت، اين امر را نپسنديدند. (صحيح البخاری، 1/96).

استحباب سفر کردن به سوی مسجد الاقصی

امام بخاری (رحمه‌الله) از زهری از سعید بن مسیب از ابوهریره (رضی‌الله‌عنه) روایت کرده که گفت: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمود: «لا تشد الرحال إلاَّ إلى ثلاثة مساجد: المسجد الحرام، ومسجدي هذا والمسجد الأقصى»، «بار سفر جز به سوی سه مسجد بسته نمی‌شود.: مسجد الحرام، مسجد من و مسجد الاقصی». (سنن ابن ماجه، رقم 1409)

فضیلت نماز در مسجد الاقصی

رسول خدا فرمود: «الصلاة في المسجد الحرام بمائة ألف صلاة والصلاة في مسجدي بألف صلاة والصلاة في بيت المقدس بخمسمائة صلاة». «نماز در مسجد الحرام صد هزار نماز و نماز در مسجد من هزار نماز و در بیت المقدس پانصد نماز است». (داوود وسليمان في الأسفار اليهودية، ص447).

ادامه دارد….

نوشتۀ: دکتر علی صلّابی

ترجمه: عبدالناصر امینی