تلفن‌های هوشمند در دست کودکان ما: اصول ضروری (2)

مخاطرات تلفن‌های هوشمند برای کودکان

با وجود فواید بسیاری که تلفن‌های هوشمند فراهم می‌کنند، این دستگاه‌ها خطراتی نیز به همراه دارند که در صورت مدیریت نادرست می‌توانند تأثیرات منفی بر کودکان داشته باشند. از جمله این مخاطرات:

اعتیاد دیجیتالی و تأثیرات روانی: استفاده بیش‌ازحد از تلفن‌های هوشمند می‌تواند کودکان را به این دستگاه‌ها وابسته کند که این امر تأثیرات منفی بر زندگی روزمره آن‌ها خواهد داشت. کودکانی که به تلفن‌های هوشمند معتاد می‌شوند، ممکن است وقت خود را با این دستگاه‌ها بگذرانند و تعامل با خانواده یا دوستان در دنیای واقعی را نادیده بگیرند. این انزوا می‌تواند به مشکلات روانی همچون اضطراب و افسردگی منجر شود، برخلاف آنچه پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌‌وسلم فرمودند: «المؤمن الذي يخالط الناس ويصبر على أذاهم خير من الذي لا يخالط الناس ولا يصبر على أذاهم» (سنن ابن ماجه) «مؤمن که با مردم آمیزش دارد و بر آزار آنان شکیبایی می‌کند، بهتر است از کسی که با مردم آمیزش ندارد و بر آزار آنان صبر نمی‌کند.»

در معرض محتوای نامناسب قرار گرفتن: اینترنت پر از محتوایی است که ممکن است برای کودکان مناسب نباشد، مانند مطالب خشونت‌آمیز، محتوای غیراخلاقی یا اخبار جعلی. دسترسی بدون نظارت به این محتوا می‌تواند رشد فکری و روانی کودک را تهدید کرده و برداشت‌های نادرستی از اخلاق و ارزش‌ها به آن‌ها بدهد. این امر مسئولیت بزرگی بر دوش والدین در هدایت و نظارت می‌گذارد. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌‌وسلم فرمودند: «ما نحل والد ولده شيئًا أفضل من أدب حسن» (روایت ترمذی) «هیچ پدری به فرزندش چیزی بهتر از ادب نیکو عطا نکرده است.»

قلدری اینترنتی: با افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، خطر مواجهه با قلدری اینترنتی نیز بیشتر شده است. کودکان ممکن است قربانی آزارهای آنلاین شوند که می‌تواند پیامدهای روانی جدی از جمله اضطراب، احساس تنهایی و حتی افسردگی شدید به دنبال داشته باشد. در این زمینه، باید کودکان را به یاد سخن پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌‌وسلم انداخت که فرمودند: «لا يؤمن أحدكم حتى يحب لأخيه ما يحب لنفسه» (صحیح بخاری) «هیچ‌یک از شما مؤمن کامل نخواهد بود، تا آنچه برای خود دوست می‌دارد، برای برادرش نیز دوست بدارد.» این حدیث بر اهمیت رفتار نیکو با دیگران تأکید دارد و بیان می‌کند که قلدری با این اصل در تضاد است، زیرا به ارزش دیگران لطمه می‌زند و احساسات آن‌ها را جریحه‌دار می‌کند. عمل به این حدیث می‌تواند در ساخت جامعه‌ای بر پایه احترام و محبت متقابل مؤثر باشد و روابط اجتماعی مثبت را تقویت کند.

تأثیرات جسمانی: نشستن طولانی‌مدت مقابل صفحه‌نمایش‌ها می‌تواند سلامت جسمی کودکان را تهدید کند. این امر ممکن است به مشکلاتی مانند چاقی به دلیل کم‌تحرکی، ضعف بینایی به علت نگاه مداوم به صفحه‌نمایش‌ها و حتی دردهای گردن و کمر ناشی از وضعیت‌های نادرست در هنگام استفاده از دستگاه‌ها منجر شود؛ مشکلاتی که ممکن است سال‌ها با آن‌ها باقی بمانند.

نکاتی برای ایجاد تعادل

برای بهره‌مندی حداکثری از مزایای تلفن‌های هوشمند و کاهش خطرات آن‌ها، والدین باید گام‌های مؤثری برای اطمینان از استفاده مسئولانه کودکان از این فناوری بردارند:

تعیین قوانین و محدودیت‌های مشخص: والدین باید زمان‌های معینی را برای استفاده از تلفن‌های هوشمند تعیین کنند، مثلاً اجازه استفاده فقط پس از انجام تکالیف مدرسه یا در ساعات مشخصی از روز. همچنین باید مکان‌های خاصی برای استفاده از تلفن‌ها تعیین شود، مانند ممنوعیت استفاده در اتاق خواب یا هنگام صرف غذا. همان‌طور که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌‌وسلم فرمودند: «أدِّبوا أولادكم» (ضعیف الجامع) «فرزندان خود را تربیت کنید». تربیت شامل هدایت و تعیین حد و مرزها است.

آموزش استفاده ایمن از اینترنت: آموزش کودکان برای استفاده ایمن و مسئولانه از اینترنت ضروری است. می‌توان به آن‌ها یاد داد که چگونه محتوای نامناسب را شناسایی و از آن اجتناب کنند، اطلاعات شخصی خود را با غریبه‌ها به اشتراک نگذارند و هرگونه رفتار نامناسبی را که در اینترنت با آن مواجه می‌شوند گزارش دهند.

ارتباط مستمر و پیگیری: حدیث شریف ابن عباس رضی‌الله‌عنهما روایت می‌کند: «كنتُ خلفَ رسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌‌وسلم يومًا فقال: يا غلامُ! إني أعلِّمُك كلماتٍ: احفَظِ اللهَ يحفَظْك، احفَظِ اللهَ تجِدْه تُجاهَك، إذا سألتَ فاسأَلِ اللهَ، وإذا استعنْتَ فاستعِنْ باللهِ…» (روایت ترمذی) «روزی پشت سر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌‌وسلم بودم، ایشان فرمودند: ای پسرم! به تو کلماتی می‌آموزم: خدا را حفظ کن تا او نیز تو را حفظ کند. خدا را حفظ کن تا او را پیش روی خود بیابی. اگر چیزی خواستی، از خدا بخواه. و اگر کمک طلبیدی، از خدا کمک بخواه…» این حدیث اهمیت گفت‌وگوی باز و دوستانه بین بزرگ‌ترها و کودکان را نشان می‌دهد. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌‌وسلم با ابن عباس رضی‌الله‌عنهما با مهربانی و راهنمایی صحبت می‌کنند، اصول اخلاقی و دینی مهمی را به او می‌آموزند. چنین گفت‌وگوهایی وسیله‌ای برای کاشت ارزش‌ها و ایجاد اعتماد میان نسل‌ها است. گفت‌وگوی باز والدین با کودکان درباره استفاده از تلفن‌های هوشمند ضروری است. والدین می‌توانند درباره برنامه‌ها و سایت‌هایی که کودکان از آن‌ها استفاده می‌کنند پرس‌وجو کنند و تجربیاتشان را با آن‌ها به اشتراک بگذارند. این گفت‌وگوها به کودکان احساس امنیت و اعتماد می‌دهد و به والدین فرصتی برای ارائه راهنمایی و مشورت در مواقع نیاز می‌دهد.

تشویق به فعالیت‌های جایگزین: تشویق کودکان به فعالیت‌های جایگزین بخشی مهم از تربیت اسلامی است، زیرا به پرورش مهارت‌ها و تقویت توانایی‌های آنان کمک می‌کند. بسیاری از احادیث نبوی به تشویق فعالیت‌هایی که بدن و ذهن را تقویت می‌کند اشاره دارند. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌‌وسلم فرمودند: «عَلِّمُوا أَبْنَاءَكُمُ السِّبَاحَةَ وَالرَّمْيَ، وَالْمَرْأَةَ الْمِغْزَلَ» «به فرزندان خود شنا کردن و تیراندازی بیاموزید و زنان را به هنر دوخت‌ودوز تشویق کنید.»

فعال‌سازی نظارت والدین: برنامه‌ها و ابزارهای بسیاری وجود دارد که والدین را قادر می‌سازد استفاده کودکان از تلفن‌های هوشمند را نظارت کرده و محتوایی را که به آن دسترسی دارند کنترل کنند. استفاده از این ابزارها به محافظت از کودکان در برابر خطرات احتمالی کمک می‌کند. نظارت والدین به معنای سلطه‌گری یا کنترل شدید نیست، بلکه هدایت با حکمت و محبت برای تضمین رشد سالم و تربیت بر اساس ارزش‌های والای اسلامی است.

تلفن‌های هوشمند نعمتی از سوی خداوند هستند، اگر به‌درستی از آن‌ها استفاده کنیم. این دستگاه‌ها فرصتی برای یادگیری و پیشرفت کودکان فراهم می‌کنند، اما نیازمند هدایت هوشمندانه والدین هستند. با کاشت ارزش‌های اسلامی و نظارت عاقلانه، می‌توان اطمینان حاصل کرد که این دستگاه‌ها به ابزاری برای ساختن نسلی پایبند به دین، آگاه از مسئولیت‌ها و آماده برای رویارویی با چالش‌های عصر تبدیل شوند.

منابع و مراجع:

ـ الغفيلي، راشد. الإدمان الرقمي والتوافق النفسي والاجتماعي لدى الطفل.

ـ مجلة الدراسات المستدامة. الأطفال في عصر التكنولوجيا.

ـ محفوظ، سهير أحمد. تكنولوجيا المعلومات ومكتبات الأطفال.