اطفال و موبایل؛ پیشگیری قبل از بروز مشکل

استاد گرامی، السلام علیکم ورحمة الله وبرکاته. خداوند به شما و همکاران‌تان به‌خاطر زحماتی که می‌کشید، به ویژه در خصوص بررسی مسائل اجتماعی از دیدگاه اسلام. خداوند برایتان خیر و برکت عطا کند. مسئله‌ای که ممکن است توجه زیادی از سوی والدین و جامعه به آن نشود، «موبایل» و اطفال است! بله، ما در حال مواجهه با این مشکل هستیم اما اجازه دهید ابتدا خودمان را معرفی کنیم: تقریباً 18 سال پیش ازدواج کردم و خداوند به ما احمد (17 ساله)، زیاد (14 ساله) و فاطمه (5 ساله) را عنایت فرمود. طبیعت شغل من باعث می‌شود که تا ساعت شش عصر تأخیر داشته باشم و گاهی به دلیل کار در تعطیلات، متأسفانه فرصت گذراندن وقت مناسب با فرزندانم را کاهش می‌دهد.

همسر من نیز به عنوان یک معلم در حال کمک به فرآیند زندگی است و همانطور که می‌دانید، حجم زحماتی که معلمان در تدریس و اصلاح درس‌ها صرف می‌کنند، حداقل دو ساعت از وقت او را می‌گیرد، به علاوه وظایف خانگی و خداوند از او راضی باشد. همسرم تا جای ممکن سعی می‌کند کودکان را پیگیری کند و خدا را شکر، آن‌ها تحصیلی موفقی دارند، اما علاقه و هیجان آن‌ها نسبت به بازی‌های الکترونیکی باعث می‌شود که بعد از تحصیل، کل وقت خود را به این فعالیت‌ها اختصاص دهند و مادرشان آن ها را برای مدتی کوتاه از بازی برای انجام کارخانگی محروم می‌کند.

مشکلی که با آن روبه‌رو هستیم این است که پسر بزرگ‌ترمان، احمد، از زمان ورود به دوره لیسه (یعنی دو سال گذشته)، به شدت درخواست “موبایل” (تلفن همراه) کرده و همسرم به او قول داده که اگر امسال بیشتر از 90٪ نمره بگیرد، به او “موبایل” هدیه خواهد داد، وی 94٪ گرفته و اکنون از او انتظار وفای وعده را دارد. من اعتراض کردم، چرا که همسرم بدون مشورت با من به او قول داده است و من از این می‌ترسم که او این “موبایل” را بگیرد و احتمالاً با مواد غیراخلاقی مواجه شود و به همین صورت بین ما یک بحران ایجاد شده  که حتی به خشم و ناراحتی نیز رسیده است و ما در نهایت به توافق رسیدیم که با شما مشورت کنیم و خداوند از شما راضی باشد.

تحلیل مسئله:

با وجود ارزش و اهمیت موضوع درخواست مشاوره، که آیا به یک فرزند 17 ساله اجازه داده شود “موبایل” را داشته باشد یا خیر؟ “مشکل در -موبایل- نیست بلکه در چگونگی ساختن سیستم ارزشی است که شیوه استفاده فرد را کنترل می کند.”

واقعاً از تداول این سوال تعجب می‌کنم! زیرا پس از آنکه به اندازه‌ای در تربیت اولاد کم کاری شده است که فرزندان – همانطور که آقای محترم اشاره کرد – تمام وقت خود را پس از انجام وظایف درسی خود، روی بازی‌های الکترونیکی می‌گذرانند! و چه چیزی بیشتر باعث ضایع شدن وقت بیشتر از مصروف بودن اولاد به بازی‌های الکترونیکی است و چه چیزی بیشتر نشان دهنده کم کاری تربیتی نسبت به اولاد است؟ و پس از همه اینها از این می‌ترسد که فرزندش “موبایل” داشته باشد تا به محتویات غیراخلاقی دسترسی پیدا نکند!

همچنین به طور علمی ثابت شده که عدم کنترل مناسب از وسایل الکترونیکی توسط کودکان به طور کلی می‌تواند منجر به اعتیاد شود، به اندازه اعتیاد به مواد مخدر یا حتی بیشتر، و همچنان به دلیل کم بودن سنشان تاثیر بیشتری میگذارد. در اینجا بسیاری از مطالعات علمی و عملی واقعی وجود دارد که در مورد خطرات روانی، روحی و جسمی در مورد استفاده اطفال از وسایل الکترونیکی حرف می‌زنند (که ان شاء الله در یک موضوع مستقل به آن پرداخته خواهد شد).

با ارادت به تمام توجیهاتی که شما ارائه داده‌اید در مورد مشغولیت شما تا شش عصر در روزهای کاری و نیازهای کاری شما که ممکن است مشغولیت شما در تعطیلات را به دنبال داشته باشد و همچنین مشغولیت همسر شما به عنوان یک معلم در تدریس و مسائل منزل، همه اینها نمی‌تواند به عنوان توجیهی برای از دست رفتن فرزندان شما مطرح شود… بله، فرزندان شما دارند از دست می‌روند.

به همان اندازه که از نگرانی‌های شما درباره اینکه فرزندتان احتمالاً با داشتن “موبایل” به محتویات غیراخلاقی دسترسی پیدا کند تقدیر می‌کنم، در عین حال، موارد خطرناکتری نیز وجود دارد! بله، وب‌سایت‌های بی‌دینی، تنصیر و تشکیک در عقاید، ایجاد شبهات از طریق اتاق‌های گفت‌وگو یا گروه‌های باز فکری که متاسفانه بسیاری از جوانان را جذب می‌کنند تحت عنوان آزادی تفکر و بیان در گوشه‌های تاریک وجود دارد، فراموش نشود. به همین ترتیب، وب‌سایت‌های متشدد دینی با حجت جهاد و مقاومت علیه ستم حکومت‌ها و موارد فکری و رفتاری مختلف دیگر، بسیاری از مشکلات ذهنی، روحی و جسمی را به همراه دارند. در واقع، خطراتی که از جنس محتویات غیراخلاقی به نظر می‌آیند، تنها در ویدئوها یا تصاویر جنسی طبیعی محدود نیست؛ بلکه بحران واقعی در انتشار و ترویج بی‌نظم این مطالب و تبدیل آن به حق شخصی و رفتار طبیعی قابل قبول است.

“قبل از اجازه دادن به فرزندانمان برای داشتن “موبایل”، باید به آن‌ها خطرات، دلایل و اثرات آن را توضیح دهیم.”

آیا مطمئن هستید که او از این وب‌سایت‌ها باخبر نشده و به شما اطمینان داده که فقط بازی می‌کند؟

من مخالف این اصل هستم که فرزندم را از داشتن “موبایل” محروم کنم بخاطر ترس از دسترسی به محتوای غیراخلاقی؛ چرا که اگر بخواهد آن را ببیند، می‌تواند از طریق کامپیوتر، آیپد یا از دوستانش این کار را انجام دهد و ببیند. بنابراین، مسئله تنها در “موبایل” نهفته نیست، بلکه مشکل واقعی در اینجاست که چگونه ساختار ارزشی را برای افرادی که از “موبایل” استفاده می‌کنند، ایجاد کنیم. بنابراین، اینکه مانع پسرم برای داشتن “موبایل” شوم، درمانی برای نگرانی‌های ما نیست؛ بلکه راهکار در تربیت است.

به چه نحو می‌توانیم فرزندمان را به گونه‌ای تربیت کنیم که از سقوط آنها در این چاه مخوف جلوگیری کنیم؟

این ها مواردی هستند که در این مشاوره می خواهم بر آن ها تمرکزکنم:

• من اولین نمونه و مثالی هستم که فرزندم در ابتدا به من تقلید می‌کند:

تصور کنید فرزندی که والدین خود را در خانه می‌بیند که از “موبایل” جدا نمی‌شوند، هیچ گفت‌وگویی بین آن‌ها وجود ندارد و هرکدام در دنیای مجازی خود زندگی می‌کنند. در این صورت تصویر ذهنی که در ذهن او از اهمیت “موبایل”، ارزش و اهمیت سرمایه‌گذاری زمان، و نوع و طبیعت تعاملات خانوادگی شکل می‌گیرد چه خواهد بود؟ و در مقابل، تصور کنید فرزندی که والدین خود از “موبایل” به بهترین نحو استفاده می‌کنند، بدون شک از آن‌ها الهام می‌گیرد و ارزش ارتباط و جستجوی مفید و سایر مزایای آن را از آنان می‌آموزد.

• تربیت متراکم و طولانی:

ثمره تربیت به صورت فوری نیست، بلکه این تأثیر، متراکم و طولانی است؛ یعنی تلاش‌های تربیتی ما در مراحل زندگی مختلف مانند دوران جنین، شیردهی، طفولیت و نوجوانی، در مرحله بلوغ اثر گذار خواهد بود. از این رو، نگرانی‌های ما از استفاده نادرست فرزندانمان از “موبایل” و دیدن مواد مضر در اینترنت نشانه‌ای از نقص تربیتی ما برای آن‌هاست.

• خطر فارغ شدن:

“اگر نفست را با حق مشغول نکنی، او تو را با باطل مشغول خواهد کرد”؛ بنابراین، یک اصل اساسی در مفاهیم تربیتی وجود دارد، و آن اینکه تلاش کنیم تا اولادمان را همیشه با مطالب مفید مشغول نگه داریم، و مهمترین مسئله این است که انگیزه ایجاد کنیم تا برایشان به عنوان یک ارزش در زندگی قرار بگیرد. زمانی که تنها هدف والدین ترقی تحصیلی فرزندان باشد، پس از ادامه تحصیل، چه اتفاقی می‌افتد؟ شما آزاد هستید! مشارکت فرزندان در انتخاب مسائل مهم، باارزش و مفید و جلوگیری از ترک آن‌ها به خواسته‌های نفسانی بسیار مهم است.

عامل مؤثر در تقویت ارزش زمان، بیان تأثیر مثبت بهره‌مندی مناسب از آن است. بهره‌مندی از فرصت‌هایی که می‌توانیم با فرزندان خود از منظر اسلامی به اشتراک بگذاریم. مشارکت فرزندان در گذراندن زمان با تماشای ویدیوهای آموزنده، خواندن کتاب‌ها یا حتی تفریح مشترک، سپس برگزاری گفت‌وگو در مورد این تجربیات و ارزیابی موفقیت‌هایشان، می‌تواند دلایلی برای بهره‌گیری از زمان و جلوگیری از تلف کردن آن را در فرزندانمان ایجاد کند. جلب توجه فرزندان به موضوعاتی که علاقه دارند، نه تنها مزیت ارتقاء دانش آنان را دارد، بلکه باعث میشود تا بخاطر فارغ نشدن به سوی جوانب منفی اینترنت نروند.

• آموزش در مورد خطرات:

پیش از اینکه به فرزندان اجازه داشتن “موبایل” را بدهیم، باید به آنان خطراتی که ممکن است با آن مواجه شوند را توضیح دهیم. باید با دلیل، خطرات و تأثیرات ناشی از برخورد با این مسائل را شفاف سازی کرده و به آنان راه های جلوگیری از آن خطرات را نشان دهیم. ایجاد احساس امنیت در فرزندان برای اعتراف به مشکلات و خواستن کمک از والدین، نقش مهمی در پیشگیری از وقوع خطرات دارد. به عنوان مثال، می‌توان آنان را با خطر مشاهده مواد اباحی، حتی اگر تصویری باشد، از دیدگاه شرعی و همچنین تأثیرات آن بر سلامت عمومی و جنسی آشنا کرد و همچنین به آن‌ها اطلاعات روانی و حمایت روانی ارائه داد.

• ایجاد اعتماد:

برقراری ارتباط مطمئن با فرزندان و ایجاد اعتماد به قدرت آنان در مدیریت استفاده از “موبایل” با رضایت خودش، امری بسیار حائز اهمیت است. عدم تردید در اختیارات آنان، به ایجاد یک ارتباط سالم و مثبت کمک می‌کند.

• پیگیری و ارزیابی، نه جاسوسی:

تفاوت میان ایجاد اعتماد در تعامل با فرزندان و پیگیری از آنان، و همچنین متابعت و جاسوسی که از نظر شرعی منع شده است، وجود دارد. نشانه‌هایی می‌توانند در نظر گرفته شوند به عنوان رفتارهایی که احتمالاً در فضای مجازی از آنان نشات گرفته است مانند: تمایل به تنهایی در اتاق شخصی، تمرکز بیشتر بر “موبایل”، تغییرات در رفتار یا اخلاقیات، انتخاب دوستان مجازی، پیگیری از صفحات اینترنتی با توافق شرکت‌های اینترنت.

• مشارکت الكترونیکی:

مشارکت الكترونیکی یکی از راهکارهای مهم استفاده از “موبایل” است؛ به عنوان مثال، دعوت از فرزندان برای شرکت در گروه‌های مفید، و از آنها خواستن برای مشارکت در گروه‌های خودشان و برقراری ارتباط الكترونیكی با آنها.

اما قبل از همه این دلایل مهم و بعد از آن، برای حفظ اولاد خودمان و تمام اولاد مسلمین، به درگاه خداوند باید دعا کنیم و همچنان در کنار دعا باید از اسباب هدایت نیز غافل نشویم تا در مقابل امانتی که ما به زودی از آن پرسیده خواهیم شد، حق مسئولیت را ادا کرده باشیم. بنابراین، به نظر من، مادر وعده خود را ادا کند، اما پس از اتخاذ اقداماتی که تاکنون معرفی شد، و خدا بهترین حافظ است.

نویسنده: دکتور یحیی عثمان

مترجم: فرهاد سپهری