پدر مسافر… چگونه در تربیت فرزندانش موفق باشد؟
پدرِ مسافر، خلأ بزرگی از خود به‌جا می‌گذارد؛ این، واقعیتی است که بسیاری از خانواده‌ها در سایه‌ی شرایط دشوار زندگی با آن روبه‌رو هستند. هرچند پدر به‌منظور کار، کسب درآمد و بهبود وضعیت اقتصادی خانواده از وطن دور می‌شود، اما هر یک از اعضای خانواده – به‌ویژه کودکان – بهای سنگینی برای این غیبت می‌پردازند. با این حال، با پیروی از یک راهبرد و برنامه‌ریزی تربیتی دقیق، می‌توان از پیامدهای منفی نبودِ سرپرست خانه جلوگیری کرد.
تأثیر پدر مسافر بر تربیت فرزندان
نقش پدر تنها به سرپرستی و راهنمایی محدود نمی‌شود، بلکه شامل پیگیری مستمر، صرف نهایت تلاش در توجه و مراقبت، و بهره‌گیری از ابزارهای تربیتی مناسب برای نهادینه‌کردن ارزش‌ها و اخلاق و زدودن صفات ناپسند است. در این‌باره ابن‌الجوزی گفته است: «هرکس صاحب فرزندی شد، باید در تربیت او نهایت تلاش خود را بکند، و توفیق از جانب خداوند است.»
بدیهی است که پدر مسافر نمی‌تواند این نقش مهم را به‌صورت کامل ایفا کند، اما باید تلاش خود را بکند و اثرات منفی غیبتش را کاهش دهد. از جمله این اثرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. عصبی‌شدن مادر: در نبودِ شوهر، مادر دچار عصبانیت، اضطراب و هیجان بیش‌ازحد حتی در برابر مسائل کوچک می‌شود. این عصبیّت بر کودکان نیز تأثیر می‌گذارد، به‌گونه‌ای که مادر رفتاری خشن با آنان پیدا می‌کند، ممکن است آن‌ها را بزند یا مدام بر سرشان فریاد بکشد.
۲. دخالت خانواده در تربیت فرزندان: با غیبت پدر، پدربزرگ‌ها، عموها و دایی‌ها در تربیت فرزندان دخالت می‌کنند و هرکدام سعی دارند به بهانه‌ی دلسوزی، قیمومت را به دست بگیرند. این موضوع گاه باعث بروز اختلافات خانوادگی می‌شود.
۳. وسواس خرید در فرزندان: پدران مهاجر گاه برای جبران دوری خود، پول زیادی در اختیار فرزندان می‌گذارند، که این کار ممکن است باعث اعتیاد کودکان به خرید و ایجاد اختلال در توانایی آن‌ها برای مدیریت مالی‌شان شود.
۴. تغییر الگوی رفتاری کودک: نبود پدر ممکن است کودک را به رفتارهایی غیرعادی سوق دهد، مانند: خشم‌های ناگهانی، شب‌ادراری، ناخن‌جویدن، گریه‌های شدید و بی‌دلیل، فریاد زدن و لجبازی مداوم. این‌ها همگی راه‌هایی برای ابراز اضطراب کودک به‌سبب غیبت پدر هستند.
۵. ضعف در ارتباط میان پدر و فرزندان: وقتی مدت دوری پدر طولانی شود، ارتباط میان او و فرزندانش تضعیف می‌شود. در برخی موارد، پدر تنها یک اسم در شناسنامه‌ی فرزندانش باقی می‌ماند، بدون اینکه شناخت واقعی از آن‌ها داشته باشد.
۶. افراط در نازپروردگی یا خشونت: برخی مادران برای جبران نبود پدر، بیش‌ازحد فرزندان را لوس می‌کنند، در حالی که برخی دیگر در برخورد با آن‌ها بسیار سخت‌گیر می‌شوند تا فرزندان تحت تأثیر نبود پدر، خراب نشوند.
۷. کاهش اعتمادبه‌نفس: غیبت پدر معمولاً با کاهش عزت‌نفس کودکان همراه است. چراکه پدر نقشی کلیدی در ساختن تصویر ذهنی و اعتماد کودکان به خود دارد. در نبود پدر، کودکان این حمایت را از دست می‌دهند و شاید گمان کنند که عامل این دوری خودشان هستند و کمتر از دیگر کودکان – که پدر در کنارشان است – ارزش دارند.
۸. احساس محرومیت: بسیاری از کودکانِ بدون حضور پدر، از فقر و احساس محرومیت و طرد اجتماعی رنج می‌برند؛ چراکه برخی پدران به بهانه‌ی کار مستقل، حتی از حمایت مالی لازم نیز دریغ می‌کنند.
۹. از دست‌دادن حس اقتدار پدرانه: پدر نماینده‌ی اقتدار و قاطعیت در خانواده است. نبود او ممکن است باعث شود فرزندان نسبت به مادر سرپیچی کنند و او نتواند رفتارشان را کنترل کرده یا ارزش‌ها و آداب لازم را به آن‌ها بیاموزد.
۱۰. احساس انزوا در روابط اجتماعی: با غیبت پدر، دایره‌ی ارتباطات اجتماعی خانواده آسیب می‌بیند. گاه دیگران با نگاهی ترحم‌آمیز یا سلطه‌جویانه با آن‌ها برخورد می‌کنند، و این احساس انزوا و شکنندگیِ رابطه با خویشاوندان را در کودک تقویت می‌کند.
۱۱. احساس تفاوت با دیگران: کودکان، پدرانشان را الگو و مظهر قدرت و شجاعت می‌دانند، و از آن‌ها می‌آموزند و به آن‌ها افتخار می‌کنند. نبود پدر، کودک را دچار این احساس می‌کند که با هم‌سن‌وسالانش تفاوت دارد و از نعمتی محروم است که دیگران دارند.
۱۲. سرزنش خود: برخی کودکان، غیبت پدر را به گردن خود می‌اندازند و دچار احساس گناه می‌شوند. ممکن است باور کنند که پدرشان آن‌ها را نمی‌خواهد و آن‌ها عامل دوری پدر هستند.
۱۳. ترس از ازدواج و پیوند عاطفی: غیبت پدر ممکن است در نگاه کودک به نهاد خانواده تأثیر بگذارد. کودک با احساس منفی نسبت به ازدواج و تشکیل خانواده بزرگ می‌شود، و این حس ممکن است حتی بر روابط اجتماعی دیگرش هم سایه بیندازد.
در نبود پدر مسافر، خانواده چه کار باید بکند؟
می‌توان از تأثیرات منفی غیبت پدر در خانواده کاست، به شرطی که با پیروی از مجموعه‌ای از گام‌ها، یک راهبرد تربیتی محکم را در پیش گرفت. این راهکارها عبارت‌اند از:
۱. ارتباط روزانه میان پدر و فرزندان: با توجه به پیشرفت فناوری، این کار بسیار آسان و کم‌هزینه است. لازم است هر روز، چه صبح و چه شب، میان پدر و فرزندان تماس تلفنی برقرار شود تا درباره‌ی وضعیت روزمره، درس‌ها و مشکلاتشان گفتگو کنند.
۲. تهیه جدول سفر: می‌توان جدولی از روزهای سفر پدر تهیه کرد و کودکان هر روزی را که می‌گذرد خط بزنند. این کار، حس دلتنگی سالم و اشتیاق دیدار پدر را در دلشان زنده نگه می‌دارد و انگیزه‌ی بیشتری برای عمل به توصیه‌هایی که پدر در تماس‌های تلفنی به آن‌ها می‌دهد ایجاد می‌کند.
۳. ادامه‌ی زندگی طبیعی: مادر و فرزندان باید زندگی روزمره‌ی خود را همان‌گونه که در حضور پدر انجام می‌دادند، ادامه دهند و در فعالیت‌هایی که قبلاً با هم انجام می‌دادند مشارکت کنند.
۴. مشورت با پدر در همه امور: مادر باید کودکان را عادت دهد که با پدرشان از طریق تماس تلفنی صحبت کنند و در کارهایشان با او مشورت نمایند، و هیچ تصمیمی را بدون رضایت او نگیرند.
۵. ممنوعیت دخالت دیگران: پدر باید هنگام دوری، به روشنی تأکید کند که تنها او و همسرش مسئول تربیت فرزندان هستند و اجازه ندهند کسی از خویشاوندان در این مسیر دخالت کند و نظم تربیتی خانواده را بر هم بزند. این موضوع نیازمند قاطعیت است.
۶. ابراز محبت از سوی مادر: مادر اکنون وظیفه‌ای دوگانه دارد و باید نقش پدر را هم ایفا کند. لازم است با مهربانی، حمایت و گذراندن زمان با فرزندان از طریق بازی، مطالعه یا گفتگو، کمبود عاطفی آن‌ها را جبران کند.
۷. برنامه‌ریزی منظم روزانه: داشتن برنامه‌ی ثابتی برای وعده‌های غذایی، زمان بازی و فعالیت، و ساعت خواب، حس امنیت را در کودکان تقویت می‌کند.
۸. پرهیز از افراط در نازپروردگی: مادر نباید به بهانه‌ی جبران نبود پدر، فرزندان را بیش از حد لوس کند. تأدیب و تربیت صحیح فرزندان باید همچنان ادامه یابد تا دچار رفتارهای ناهنجار نشوند.
۹. واگذار نکردن مسئولیت‌های فراتر از توان به کودک: نباید از کودک انتظار داشت جای پدر را بگیرد و مسئولیت خانواده را بر دوش بکشد. کودک باید کودکی کند و نباید با او مانند یک مرد بالغ رفتار شود.
۱۰. مثبت‌اندیشی مادر: مادر باید روحیه‌ای مثبت داشته باشد. می‌تواند در صورت نیاز، مشکلات خود را با کودکان در میان بگذارد، اما باید به آن‌ها اطمینان دهد که شرایط بهتر خواهد شد. حفظ شوخ‌طبعی در رویارویی با مشکلات روزمره بسیار مؤثر است.
۱۱. فراهم کردن محیط خانوادگی با ثبات: مادر باید محیطی آرام، آکنده از محبت و امنیت برای فرزندان فراهم کند تا احساس پایداری و اطمینان را در آن‌ها تقویت نماید.
۱۲. تقویت مهارت‌های اجتماعی کودک: تشویق کودک به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و ورزشی، نقش زیادی در رشد توانایی‌های ارتباطی و اجتماعی او دارد.
۱۳. مشورت با روان‌شناس: در برخی شرایط خاص، مشورت با یک متخصص روان‌شناسی کودک می‌تواند برای سازگاری بهتر کودک با نبود پدر بسیار سودمند باشد.
با آنکه نبود پدر در خانواده خطراتی به همراه دارد، اما پدر می‌تواند با استفاده از تماس‌های تلفنی، خواندن داستان برای فرزندان، نصیحت و ابراز محبت، از راه دور در تربیت فرزندان نقش داشته باشد. این رابطه‌ی عاطفی باید تا زمان بازگشت پدر به خانه حفظ شود تا پیوند میان اعضای خانواده تازه و زنده بماند.
نوشته: متندی الاسلامی العالمی للتربیة
خیرالله محمدی
منابع و مراجع:
- محمد اسماعیل المقدم، محو الأمية التربوية، ۱/۹
- ابن الجوزی، الحث على حفظ العلم وذكر كبار الحفاظ، ص ۱۷
- د. رنا هانی، غياب الأب المسافر عن أطفاله .. إزای ممكن تعوضيه؟
- لیلى علی، في غياب الأب.. ۱۲ نصيحة لتربية طفلك بمفردك
- كاميليا حسين، الأب المسافر وأثر ذلك على الطفل
- عامر العبود، تأثير غياب الأب على الأسرة وتربية الأبناء في غياب والدهم
پاسخ ها