جایگاه زن در اسلام و دیگر ادیان (1)

حمد وثنا خداوندِ عزوجل را که خالق جهان است. و درود و سلام بر پیامبرِ گرامی اسلام حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وسلم که بهترین مخلوقات و رحمت برای عالمیان است. وبر اهلِ بیت و أصحاب گرامی‌اش.

 به غرض فهمِ درست حقایق اسلامی درمورد زنان، مقاله «جایگاه زن قبل از اسلام وبعد از اسلام» را به رشته تحریر در آوردم.

 یقینا این موضوع نیاز مبرم به بحث و تحقیق دارد؛ زیرا هستند کسانی که از اسلام فهمِ درست و همه جانبه نداشته و از مقام والای زن در اسلام آگاه نیستند؛ در نتیجه تحت تاثیرِ توطئه‌ها و تبلیغات زهرآگین اسلام ستیزان و سکولاران قرار گرفته‌اند. و گروه دیگری که آگاهانه از موضوع فهم دارند ولی َسرَ عِناد و ستیز با اسلام را گرفته و مزدور بیگانگان قرار گرفته؛ شبهه ایجاد می کنند. و طوری وانمود می‌کنند که اسلام ارزش واقعی را به زن نداده است، پس وظیفه هر مسلمان آگاه و اهل علم و دانش است که درین قضیه از معلومات کامل اخذ نموده و جواب این شبهات را بداند.

در دنیای غرب از قرن هفدهم به بعد، در کنارِ نهضت‌های علمی و فلسفی، نهضتی در زمینۀ مسایل اجتماعی و به نام (حقوق بشر) به میان آمد.

نویسندگان و متفکرانِ قرن هفدهم و هجدهم، افکارِ خویش را درباره حقوق طبعی و فطری و غیر قابل سلب بشر، با پشت‌کارِ قابل تحسینی در میان مردم پخش کردند. ژان ژاک روسو، ولتر و متیسکو ازین گروه نویسنده‌گان بوده و اساس مکتبِ شان این نکته بود که انسان فطرتاً و به فرمان خلقت و طبیعت، واجد یک سلسله حقوق وآزادی‌های است. این حقوق و آزادی ها را هیچ فرد یا گروهی نمی‌تواند از فرد یا قومی سلب کند. حتی خود صاحب حق نیز نمی‌تواند به میل واراده خود آن‌ها را به غیر منتقل نماید.

این نهضت فکری واجتماعی ثمرات خود را ظاهر ساخت. اولین بار در انگلستان و سپس در امریکا و بعد در فرانسه به صورت انقلاب‌ها، تغیر نظام‌ها وامضای اعلامیه ها؛ ظهور نمود. و به تدریج به نقاط دیگرجهان سرایت کرد.

در اواخر قرن نزدهم و اوایل قرن بیستم مسئلۀ حقوق زن در برابر حقوق مرد مطرح شد. و برای اولین بار در اعلامیه جهانی حقوق بشر که پس از جنگ جهانی دوم در سال 1948م از طرف سازمان ملل متحد منتشر گشت و تساوی حقوق زن و مرد صریحا اعلان شد.

به این مفهوم که گویا قبل از این برای انسان حقوقی وجود نداشته است، درحالی‌که در تمام ادیان سماوی گذشته؛ انسان دارای حقوق و امتیازاتی شرافت‌مندانه‌ای بود که در پرتوی آن کرامت و شخصیت انسان به عالی‌ترین مدارج آن محفوظ ودارای ارزش بود. ولی بدبختانه بعد از تحریف شدن کتاب‌های آسمانی به دست روحانیون کلیسا؛ همۀ حقوق انسانیت به فراموشی سپرده شد و جهان بشریت از همه حقوق خدادادی خود محروم شدند.

از آنجایی ‌که اسلام آخرین پیام الهی بوده که انسان‌دوستی و نوع پروری و احترام به مقامِ انسانیت و به خصوص زن را، چهارده‌صد سال قبل از امروز با استناد به آیات قران‌کریم واحادیث نبوی به پیروان خود توصیه فرموده که هیچ دین، فرهنگ و قانونی از ادیانی تا اکنون چنین حقوقی را معرفی ننموده اند.

 حکمت آفرینش مرد وزن

محبث اول: ِسرِّ عجیب (نر و ماده بودن)

 یکى از اسرار عجیب خلقت (نر و ماده) بودن موجودات است که خداى تبارک و تعالى با مشیت حکیمانه خود هر موجودى را براى توالد و تناسل و ابقاء آن جفت یعنى نر و ماده آفریده است که این خود نمایانگر علم و قدرت و حکمت خداوندى است

قرآن کریم این مسئله را بطور وضوح بیان کرده و مى فرماید: «وَمِنْ کلِّ شَیءٍ خَلَقْنَا زَوْجَینِ لَعَلَّکمْ تَذَکرُون» (ذاریات:49) «ما همه چیز را جفت و زوج خلق کردیم امید است شما از این خلقت ما ذکر و پند گیرید». پس از مضمون این آیه بخوبى روشن است که قانون نر و ماده گى در تمام موجودات بدون استثناء جارى است.

در آیه دیگر قرآن درباره نر و ماده بودن نباتات این چنین مى خوانیم: «سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْوَاجَ کلَّهَا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَمِنْ أَنْفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا یعْلَمُونَ» (یس:36) «پاک و منزه است خدایى که از روئید نیهاى زمین و از شما مردمان جفت ها قرار داد و از چیزهائى که نمى دانید نیز جفت ها خلق کرده است).

از این آیات و آیات دیگر بخوبى بر مى آید که خداوند همه چیز را جفت و زوج (نر و ماده ( خلق کرده تا بوسیله آن دو، تولید و تکثیر انجام گیرد و نظام طبیعت آنچنان که خدا مى‌خواهد به حرکت خود بسوى کمال پیش برود.

مبحث دوم: عمومیاتی‌که زن ومرد باهم مساوی اند

اسلام در روابط و حقوق خانواده گی زن و مرد فلسفه خاصی دارد که با آنچه در چهارده قرن پیش میگذشته مغایرت دارد و با آنچه در جهان امروز میگذرد نیز مطابقت ندارد. از نظر اسلام این مسئله هرگز مطرح نیست که آیا زن و مرد دو انسان‏ متساوی در انسانیت هستند یا نه؟ و آیا حقوق خانواده‌گی آنها باید ارزش‏ مساوی با یکدیگر داشته باشند یا نه؟ از نظر اسلام زن و مرد هر دو انسان اند و از حقوق انسانی متعادل بهره‏مندمی باشند.

اساس ارتباط میان زن و مرد در اسلام بر مبنای مساوات کامل در آفرینش قرارگرفته است. و زن به عنوانِ نیم پیکر از اجتماع و نقش تعین کننده‌اش در بقای نسلِ انسانی و پرورش و تربیت فرزندان؛ نمی توان از انسان نام برد، ولی از زن سخن نگفت.

 مساوات میان مرد و زن در حقوق و مسئولیت‌ها:

الف: حقوق شخصی: در دین مقدس اسلام به زن اجازه می‌دهد که او در مورد گزینش شوهرش فکرکند و برمبنای تفاهم سنگ زیرین خانواده رابنا نماید.

از ابوهریره رضی‌الله‌عنه روایت شده که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «لَا تُنْکحُ الْأَیمُ حَتَّى تُسْتَأْمَرَ، وَلَا تُنْکحُ الْبِکرُ حَتَّى تُسْتَأْذَنَ.» متفق علیه (نکاح بیوه صورت نمی‌گیرد مگر به امر وی. و نکاح دوشیزه منعقد نمی‌گردد مگر به اجازه وی).

امام ابوحنیفه و برخی از فقها معتقدندکه پدر و سایر اولیاء نمی‌توانند دوشیزه بالغ را از روی اجبار به نکاح در آورند.

ب: حقوق اقتصادی: زن همانند مرد در امور اقتصادی شخصیت مستقل دارد، و می‌تواند درابعاد مختلف سرمایه گزاری نماید ودر زمینه های که رسیده‌گی کرده نمی‌تواند مردان را بعنوان نمایندۀ خویش برگزیند.

خدیجه رضی‌الله‌عنها به نکاح رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم درآمد دین اسلام مانع فعالیت های بازرگانی و اقتصادی وی نگردید؛ بلکه بیشتر تلاش‌های تجارتی‌اش رنگ گرفت و سرمایه خویش را در جهت پخش دعوت اسلامی بخرج می رسانید.

تمامی فقها بر این متفق اند که فعالیت های بازرگانی زن جایز و درست است و به اجازه ولی یا شوهر بستگی ندارد.

ج: حقوق اجتماعی:

 – حق آموزش وتعلیم: یکی از ویژه گی‌های دین مبین اسلام همانا جهل زدائی وتوسعه علم ودانش درجهان می باشد.

 دکتر خطیب استاد دانشگاه دمشق می نویسد: بهترین روش برای بیان اهمیت علوم در اسلام توجه به این نکته است که 750 آیه از آیات قرآن مجید (وتقریبا 8/1آن) مومنان را به مطالعۀ طبیعت غور و تعمق، استفاده بهینه از عقل واستفاده ازنهادهای علمی به عنوان جزء لاینفک جامعه ترغیب می کند درصورتیکه تنها 250 آیه مربوط به قوانین ومقررات اسلامی است.

رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم آموزش دانش را برای زنان ومردان فرض دانسته و فرمودند:

«طَلَبُ العِلمِ فَریضَةٌ عَلى کلِّ مُسلِمٍ و مُسلِمَةٍ » ابن ماجه (تعلیم وآموزش برای هر فرد مسلمان چه زن باشد وچه مردفرض است)

برخی‌ها معتقدند که واژه «مسلمه» در احادیث صحیح نیامده است؛ ولی از آنجایی‌که واژه «مسلم» درمتون شرعی در برگیرنده زن و مرد می‌باشد و از باب تغلیب کلیه صیغه های مذکر، شامل مونث نیز می‌باشد، بنابر این واژه (مسلم) شامل زنان نیز می‌باشد.

 شفا دختر عبدالله در زمان جاهلیت خواندن و نوشتن را به زنان تعلیم میداد و حضرت حفصه از شاگردان وی بحساب می آید، چنانچه حضرت حفصه بعد از ازدواجش با آنحضرت به فرمان فرستاده خدا به درسهایش ادامه می داد.

– حق کار وعمل: زنان در دین مقدس اسلام حق دارند که وظایف مناسب به طبیعت خویش را اشغال نمایند ولی امور زیر راباید رعایت نمایند.

 1ـ زن باید با حجاب شرعی از خانه بیرون رود، آداب و اخلاق اسلامی را درنظرگرفته و با متانت، و وقار حرکت و با روش مناسب حرف بزند.

2ـ کار و شغل که به زن سپرده می‌شود با طبیعت و سرشت وی هماهنگی داشته و مأموریت وی بگونه‌ای نباشد که مانع مسئولیت های خانوادگی زن گردد.

– حقوق سیاسی: از دیدگاه دین مقدس اسلام زنان با مردان در زمینه های اجرای قوانین اسلامی، پیشبرد مسئولیت امر به معروف ونهی ازمنکر، پخش دعوت اسلامی و سایر مسئولیت های دینی مساوی و برابر اند.

 رسول خدا صلی الله علیه وسلم همانگونه که ازمردان بیعت گرفتند از زنان نیز بیعت گرفتند با این تفاوت که با زنها مصافحه (دست دادن) نکردند.

 اشتراک حضرت عایشه رضی‌الله‌عنها در مبادین سیاسی و نقش وی در تحولات سیاسی- اجتماعی و حضور وی در معرکه تاریخی جمل، برای کلیه پزوهشگران و پویندگان حقیقت روشن و واضح است.

 درصلح حدیبیه ام سلمه همراه با رسول اکرم صلی الله علیه وسلم بود. و پیامبر از ام سلمه مشورت خواست و نظریه وی را پذیرا شده به اجراء در آورد؛ که خیر ومصلحت نیز در آن نهفته بود.

مساوات میان مرد و زن در عرصه عقاید و احکام:

 همان انتظاری که از مرد برای برخورداری از عقیده‌ای صحیح و ادای مسئولیت‌های شرعی می‌رود، همان انتظار از زن نیز وجود دارد و در استحقاق اجر و مزد نیز برابر اند.  الله متعال می‌فرماید: «کلُّ نَفْسٍ بِمَا کسَبَتْ رَهِینَةٌ» (مدثر:38) «هرکس در گرو عملکرد خویش است».

و می‌فرماید: «وَمَن یعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتَ مِن ذَکرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِک یدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ یظْلَمُونَ نَقِیرًا» (النساء:124)  ترجمه:کسانی که کارهای شایسته می‌کنند، مرد باشند یا زن، در حالی‌که مؤمن باشند، به بهشت می‌روند و به اندازه گودی پشت هسته خرمایی مورد ستم قرار نمی‌گیرند».

 هم‌چنین در زمینه زندگی مادی و روابط همسری و قیام به مسئولیت‌های معیشتی، قرآن با صراحت تمام اصل مساوات در مسائل زندگی خانوادگی را بیان و مقرر نموده است.

خداوند متعال در این‌باره می‌فرماید: «وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَیهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکیمٌ» (البقره:226) «و همانند همان (وظایفی) که بر عهده زنان است، به صورتی شایسته به نفع آنان (بر عهده مردان) نیز هست و (در ادای مسئولیت‌ها) مردان بر زنان برتری دارند».

مساوات میان مرد و زن در اهلیت:

 در اهلیت‌ها وشایستگی‌های اجتماعی و اقتصادی، زنان نیز هم‌چون مردانند؛ زیرا مبنای مسئولیت‌، برخورداری از «عقل» است و زنان نیز همانند مردان عاقل و رشید می‌باشند و برای مثال در مورد ازدواجشان،

رضایتشان شرط صحت آن است؛ زیرا رسول خدا ص می‌فرماید:

 «بدون اطلاع از تصمیم زن بیوه و بدون رضایت دختر، آنان را به نکاح کسی درنیاورید». متفق‌علیه

 زنان دارای مسئولیت‌های مالی جدای از مسئولیت‌های مالی دیگر اعضای خانواده هستند. هر چیزی را که بخواهد می‌تواند به مالکیت خود درآورد و هرگونه که خواست در دارایی خود دخل و تصرف بنماید و در این مورد اموالی را که از طریق ارث، بخشش، کار و… به دست آورده فرقی با هم ندارند.

منزلت مرد و زن یکسان است:

 زیرا زن نیز هم‌چون مرد انسان به شمار می‌رود و خداوند همه انسان‌ها را گرامی و محترم شمرده است و می‌فرماید: «وَلَقَدْ کرَّمْنَا بَنِی آدَمَ …» (الأسراء:70) «به راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشته‌ایم».

زنان در مقابل مادر،‌ همسر، دختر و خواهر هم ‌چون مردان دارای اکرام و احترام می‌باشند.

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرموده اند: «بهترین شما کسانی هستند که با خانواده خویش به بهترین روش رفتار می‌نمایند و من از همه شما با خانواده‌ام بهتر معاشرت می‌نمایم». رواه ترمذی و ابن ماجه

و در ارتباط با مراعات اکرام و احترام زنان در مقام دختر و خواهر رسول خداصلی الله علیه وسلم می‌فرماید:

 «هرکس سه دختر یا سه خواهر یا دو دختر و دو خواهر داشته باشد و با آنان به نیکی رفتار نماید و در مورد آنان پرهیزکاری کند، خداوند او را به بهشت می‌برد». رواه مسلم

ادامه دارد……..

نویسنده: عبدالرحمن رسولی