ایمان و استقامت

عن سفیان بن عبد الله الثقفی، قال: قلت: یا رسول الله، قل لی بأمر فی الإسلام قولاً لا أسأل عنه أحدا غیرک. قال: «قل آمنت بالله ثم استقم». [مسلم، کتاب الایمان (۳۸)، ابن ماجه، کتاب الفتن (۳۹۷۲)].

سفیان بن عبدالله ثقفی رضی الله عنه گوید: به رسول اکرم صلى الله علیه وسلم گفتم: ای رسول خدا در مورد اسلام چنان گفته‎ ای به من عرض نمایید که غیر از شما از کسی دیگر نپرسم. ایشان فرمودند: «بگو به الله ایمان آوردم و سپس [به مقتضای ایمانت] استقامت کن».

شرح الفاظ حدیث:

فی الإسلام: مراد از لفظ «الاسلام» در پرسش صحابی، عقیده و شریعت است. استقم: بر طاعات ثابت قدم بوده و بر استقامت در تمامی امور مداومت کن.

در پرتو توصیۀ نبوی:

این روایت یکی از وصایای جامع و مطهر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ است که از شگفت‎ترین روایات «جوامع الکلم» به شمار می‎آید. در این حدیث ایشان مبانی و اصول اسلام را در دو کلمه جمع نموده اند:

۱ـ ایمان: ایمانی که بر مدار توحید باشد.

۲ـ استقامت: استقامتی که شامل طاعات باشد.

شرح تفصیلی ایمان:

پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ در حدیثی که حضرت عمر ـ رضی الله عنه ـ روایت کرده است؛ هنگامی که جبرئیل ـ علیه السلام ـ از ایشان در مورد ایمان پرسید، ایمان را چنین تعریف نمود: جیرئیل علیه السلام پرسید: از ایمان مرا آگاه کن. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمود: «ایمان این است که به الله، فرشتگان، کتاب‏ ها، پیامبران، روز قیامت و خوب و بد تقدیر ایمان بیاوری». جبرئیل گفت: راست گفتی.

پس ایمان در لغت به معنی: تصدیق و در اصطلاح شرع: تصدیق و باور داشتن به آنچه که رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ در جواب جبرئیل فرمودند. ایمان به معنی تصدیق نمودنِ وجود یک معبود که شریک و همتایی ندارد؛ تصدیق نمودن وجود فرشتگان و اینکه آنان بندگان مکرم الله متعال‌اند و از دستورات خداوند نافرمانی نکرده و مطیع اوامر اند. آن‎ها را الله متعال از نور آفریده و از خوردن، نوشیدن و تولید نسل پاک اند. باور داشتن و تصدیق تمامی کتاب‎های آسمانی‎ای که الله متعال بر بندگان برگزیدۀ خود نازل فرموده؛ البته ایمان به آن شکل حقیقی و صورت ابتدایی ‎ای که کتاب‎های آسمانی قبل از تحریف و تغییر داشتند. ایمان به این اندیشه، که هر آنچه در هستیِ اطراف ما رخ می ‎دهد، به تقدیر و خواست الله متعال بر مبنای حکمتی است که غیر از او کس دیگری نمی‌داند. این است ایمان و برای درک بهتر مسئله باید به این آیۀ قرآن دقت نمود: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَىٰ رَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی أَنزَلَ مِن قَبْلُ ۚ وَمَن یَکْفُرْ بِاللهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعِیدًا» [نساء: ۱۳۶]؛ ای کسانی که ایمان آورده ‌اید! به خدا و پیامبرش، و کتابی که بر او نازل کرده، و کتب (آسمانی) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعی) بیاورید. کسی که خدا و فرشتگان او و کتاب‏ها و پیامبرانش و روز واپسین را انکار کند، در گمراهی دور و درازی افتاده است. علما در مورد عموم و خصوص و یا زیادت و نقصان ایمان، آرا و نظرات متفاوتی دارند.

امام خطابی شافعی ـ رحمه الله ـ گفته است: «اکثر مردم در این باره دچار اشتباه می ‎شوند».

امام زهری ـ رحمه الله ـ گفته است: «اسلام یعنی کلام و سخن و ایمان به معنی عمل». امام بغوی ـ رحمه الله ـ گفته است: «اسلام نام اعمال ظاهری است و ایمان نام اعتقادات باطنی می‏ باشد».

درس‏ هایی از این وصیت نبوی:

این حدیث نبوی شریف، به امور مهمی از باب عقیده و شریعت راهنمایی می ‎کند که در زندگی انسان مسلمان اهمیت زایدالوصفی دارد. به عنوان نمونه به موارد ذیل اشاره می ‌شود:

۱ـ لزوم استقامت بر توحید و اخلاص عبادت فقط به خاطر الله تعالی؛

۲ـ علاقۀ قلبی صحابه ـ رضوان الله علیهم اجمعین ـ بر فراگیری امور دینی‎شان، و شوق فراوان نسبت به خیر و آنچه که آن‏ها را به رضای الله برساند؛

۳ـ این وصیت برگرفته از وصیت ‏هایی است که الله سبحانه و تعالی خطاب به بندگان خویش نازل فرموده و شامل نیکی‎ها بوده و عمل به مقتضای آن، اطاعت الله و رسول او است.

۴ـ استقامت به میزان شناخت امکان پذیر است؛ پس هر کس شناخت او از الله متعال کامل‏تر باشد؛ امر و نهی الله در نزد او ارج بیشتری دارد. برگرفته از کتاب «من وصایا الرسول للرجال»