احکام و فضایل ماه محرم

خداوند متعال دوازده ماه سال و ۳۰ روز ایام هر ماه را خلق نموده است. اما با فضل و کرم خویش بعضی از ایام را فضلیت خاصی عنایت فرموده و برای آن ایام احکام ویژه‌ای معین نموده است. ماه محرم نیز از جمله ماه‌هایی است که قرآن کریم آن‌را مقدس شمرده: «إن عده الشهور عند الله اثنا عشر شهرا فی کتاب الله یوم خلق السماوات والأرض منها أربعه حرم» [توبه:۳۶]؛ تعداد ماه‌های (سال قمری) در حکم و تقدیر خدای (متعال، در لوح محفوظ،) -از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده است- دوازده ماه است که چهار ماه حرام است.

روزه روز عاشورا
روز دهم ماه محرم که عاشورا نامیده می‌شود (عاشورا به معنی روز دهم) دارای برکات و رحمت‌های خاص الله تعالی است. تا قبل از فرضیت روزه ماه مبارک رمضان روزه گرفتن عاشورا بر مسلمانان فرض بود، پس از نزول حکم رمضان فرضیت روزه عاشورا منسوخ شد،
اما پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند:« از فضل و رحمت الله تعالی این امید را دارم که هر شخص این روز را روزه بگیرد، گناهان یک سال گذشته او مورد مغفرت قرار گیرد» این فضلیت بزرگی است که ایشان برای این روز بر شمرده اند

تقدّس این روز در چیست؟
بعضی از مردم چنین می‌پندارند که چون واقعۀ شهادت نوۀ گرامی رسول اکرم صلی الله علیه وسلم، حضرت حسین رضی الله عنه در این روز اتفاق افتاده است؛ این روز مقدس و با فضیلت می‌باشد. این تصویر نادرستی است! زیرا در حیات پیامبر صلی الله علیه وسلم و قبل از شهادت حضرت حسین رضی الله عنه این روز نیز مقدس شمرده شده و ایشان در بارۀ آن، احکامی نیز بیان فرموده بودند و قرآن کریم نیز مقدس بودن آن را واضح ساخته بود.
واقعۀ شهادت حضرت حسین رضی الله عنه تقریبا شصت سال بعد از وفات پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم رخ داده است. در نتیجه این ادعا که فضیلت عاشورا بنابر شهادت حضرت حسین رضی الله عنه است، درست نیست. اما مصادف بودن شهادت حضرت ایشان با روز عاشورا بیانگر آن است که چون حضرت حسین رضی الله عنه از جایگاه والایی نزد خداوند متعال بر خوردار بود، شهادت ایشان را خداوند در این روز مقدس واقع نمود.

علل برتری و فضیلت این روز
این روز چرا مقدس است؟ این را الله تعالی بهتر می‌داند که این روز چه مقامی دارد و چرا یک روز را بر روز‌های دیگر فضیلت می‌دهد. نیازی نیست که ما در مورد آن تحقیق و تفحص کنیم. اما بعضی از مردم معتقداند:
نزول حضرت آدم علیه السلام در دنیا در این روز اتفاق افتاده است و یا در این روز کشتی حضرت نوح علیه السلام بعد از طوفان به خشکی نشسته است و یا حضرت ابراهیم علیه السلام در این روز به آتش انداخته شده و الله تعالی آن را به گلستانی تبدیل نمود و یا قیامت نیز در روز عاشورا بر پا خواهد شد؛ اینها سخنان عامیانه‌ای است که در میان مردم شهرت یافته و اصل و بنیادی ندارد و هیچ روایت صحیحی وقوع این اتفاقات را در این روز تایید نمی‌کند.
فقط یک روایتی است که در این روز خداوند متعال حضرت موسی علیه السلام را از شر فوعون و لشکریانش نجات عنایت فرمود و آنها در دریا غرق شدند. این روایت به نسبت سایر اتفاقاتی که ذکر شد بهتر است و همان طور که قبلا ذکر کردیم، نیازی به تحقیق و جستجوی علل برتری و فضیلت این روز نیست.
اما آنچه اهمیت دارد آن است که در این روز اعمالی را انجام دهیم که مطابق با سنت و فرموده پیامبراکرم صلی الله علیه وسلم باشد و در این روز فقط گرفتن روزه سنت است. چنانچه در روایت قبلی فضیلت روزه گرفتن در این روز را بیان کردیم. خداوند متعال توفیق انجام این عمل را عنایت فرماید. آمین.

اجتناب از مشابهت با یهودیان
در مورد روزۀ عاشورا یک مطلب را باید مد نظر داشت که پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم در حیات مبارک خویش همواره در روز عاشورا روزه می‌گرفتند؛ اما در آخرین عاشورای قبل از وفات خود که روزه گرفته بودند، فرمودند: «روز دهم محرم را ما روزه می‌گیریم یهودیان نیز به شکرانۀ اینکه خداوند بنی اسرائیل را در این روز از شر فرعون نجات داده است، روزه می‌گیرند و مقداری مشابهت صورت می‌گیرد.
پس اگر در سال آینده حیاتی برایم باقی باشد، فقط به روزۀ عاشورا اکتفا نکرده بلکه یک روز دیگر، یعنی نهم یا یازدهم را همراه آن روزه خواهم گرفت تا اینکه این مشابهت از بین برود»
قبل از عاشورای سال بعد پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم رحلت فرمودند و فرصتِ عمل به این فرمودۀ‌شان میسر نشد. اما بر حسب فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم، صحابۀ کرام علاوه از روز عاشورا نهم و یا یازدهم محرم را روزه می‌گرفتند و آنرا مستحب دانسته و تنها روزه گرفتن دهم محرم را در پرتو این ارشاد نبوی مکروه تنزیهی و خلاف اولی می‌دانستند.
بدیهی است که اگر کسی فقط روز عاشورا را روزه بگیرد، گناهکار نمی‌شود بلکه ثواب این روزه به او میرسد، اما چون انتظار پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم این بود که دو روز روزه گرفته شود، برای تحقق این انتظار بهتر است که یک روز دیگر نیز همراه با روز دهم روزه گرفته شود.
در عبادات نیز از مشابهت با کفار بپرهیزید این ارشاد پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم به ما چنین می‌آموزد که ایشان کوچک‌ترین مشابهتی با غیر مسلمین را نمی‌پسندیدند، حال آنکه این مشابهت درکار ناپسند و ناجائزی نبود، بلکه مشابهت در یک عمل عبادی بود یعنی آن عبادتی را که یهودیان در این روز می‌کنند، ما هم همان را انجام می‌دهیم
اما باز هم مورد پسند رسول اکرم صلی الله علیه وسلم قرار نگرفته است؛ به علت اینکه الله تعالی به مسلمانان دینی عطا فرموده که از سایر ادیان ممتاز بوده و از آنها برتری دارد؛ پس هیئت ظاهری، رفتار، کردار، اخلاق، اعمال، عبادات و به طور کل ظاهر و باطن مسلمان نیز از سایرین باید متمایز باشد و در روایات متعددی آمده است که روش متفاوتی از غیر مسلمین اختیار کنید.
در حدیثی پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: «خالفوا المشرکین» [صحیح البخاری، کتاب اللباس، باب العمائم]؛ ظاهر و باطن خویش را از مشرکین متفاوت قرار دهید مادامی که پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم در عبادات و کارهای نیک مشابهت با غیر مسلمین را نپسندیدند،
پس مشابهت با آنها در کارهای غیر عبادی حقیر، زشت و ناپسند خواهد بود و اگر این مشابهت عمدی باشد و کسی به این منظور که مشابه با غیر مسلمین شود کاری را انجام دهد، این عمل او گناه کبیره است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم ارشاد می‌فرمایند: «من تشبه بقوم فهو منهم»؛ هر کس با قومی مشابهت نماید از زمره‌ی همان قوم به حساب خواهد آمد.
به‌عنوان مثال اگر کسی برای اینکه در نزد دیگران غربی به نظر آید برای خود هیئت غربی برگزیند مرتکب گناه کبیره شده است و اما اگر با وجود اختیار کردن هیئتِ ظاهریِ غربی مقصودش مشابهت با آنها نباشد. این کردۀ وی گناه کبیره نیست اما بازهم مکروه است.
اما جای بسی تأسف است که مسلمانان در همۀ ابعاد زندگی به تقلید از غیر مسلمین گرفتار آمده‌اند و در همه چیز به مد گرایی گراییده‌اند مسلمانان امروز به تقلید کسانی روی آورده‌اند که همیشه از ناحیۀ آنها مورد تاخت و تاز قرار گرفته‌اند و دست‌شان با خون مسلمانان آغشته است و غافل‌اند که با تقلید از آنان غیر از رسوایی و ذلت در دنیا و آخرت چیز دیگری عایدشان نمی‌شود.

انجام عمل دیگران در این روز ثابت نیست
خلاصه اینکه با اجتناب از مشابهت با یهودیان روزۀ عاشورا فضیلت بسیاری دارد و این عمل بر حق و ثابت است. اما مردم در این روز اعمال دیگری نیز انجام می‌دهند که در قرآن و سنت اصل و بنیادی ندارد. مثلا: بعضی از مردم پختن نوع خاصی از غذا را لازم می‌دانند و معتقداند که اگر این غذا تهیه نشود فضیلت این روز به‌دست نمی‌آید، در حالیکه این تصور درستی نیست.
و از زمان رسول الله صلی الله علیه وسلم صحابه و سایر بزرگان دین و تا چندین قرن این عمل وجود نداشته است البته در یک حدیث ضعیف که سند قویی ندارد آمده است که اگر کسی در این روز برای اهل و خانواده خود نسبت به روزهای دیگر غذا و مواد خوراکی بهتری آماده کند خداوند متعال در رزق و روزی وی برکت عنایت می‌کند این حدیث گرچه از لحاظ سند ضعیف است اما اگر فردی به آن عمل کند گنجایش است و از فضل و رحمت الله تعالی امید است که فضیلتی که برای این عمل بیان شده است حاصل شود لذا میتوان در این روز بر اهل و خانواده خود مقدار بیشتری انفاق کرد علاوه از آن برنامه های دیگری که مردم از خود ساخته‌اند اصل شرعیی ندارد.

با ارتکاب گناه بر جان‌های خود ظلم نکنید:
قرآن کریم در آیاتی که ماه‌های حرام را معرفی می‌کند جمله‌ی عجیبی ذکر می‌کند (لا تظلموا فیهن أنفسکم)[توبه: ۲۶]؛ در این ماه‌های حرام بر جان‌های خود ظلم نکنید! مراد از ظلم بر جانها آن است که در این ماه‌ها از گناهان، بدعتها و منکرات اجتناب کنید و چون الله تعالی عالم الغیب است می‌دانست که انسانها بر جانهای خود ظلم خواهند کرد و به شیوه‌های خود ساختۀ عبادی مشغول خواهند شد؛ لهذا فرمود: بر جانهای خود ظلم نکنید.

در مجلس دیگران شرکت نکیند
اهل تشیع هر کاری که در این ماه می‌کنند مطابق با مذهب خویش انجام می‌دهند بسیاری از اهل سنت نیز در مجالس و تعزیه‌های آنان شرکت می‌کنند در حالیکه این امور از نظر اهل سنت شامل تعریف منکر و بدعت است.
در این باره قرآن کریم به صورت واضح و روشن حکم فرموده که در این ماه‌ها بر جانهای خود ظلم نکنید بلکه این اوقات را در عبادات، روزه، ذکر، دعا و رجوع الی الله سپری کنید و از این اموری که ظلم بر جانها شمرده می‌شود، خود را حفاظت کنید. خداوند متعال با فضل و کرم خویش توفیق عنایت فرمایند که از عظمت و فضیلت این ماه خصوصا روز عاشورا بهره‌مند شویم و مطابق با رضای او این روز را سپری کنیم.

نویسنده: مفتی محمدتقی عثمانی

منبع: امت آنلاین