خُلق تسامح
در این ایستگاه تربیتی، به یکی از برترین صفات انسانی می‌پردازیم؛ صفتی که هر مربی، معلم و دعوتگر به آن نیاز دارد: تسامح، یعنی گذشت، عفو، و بزرگواری. این خُلق عظیم، از ویژگی‌های برجسته پیامبر ما محمد مصطفی صلیاللهعلیهوسلم بود. ایشان مردی خوش‌اخلاق، نرم‌خو، بردبار و مهربان بود. خداوند متعال دربارۀ ایشان فرمود: «فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم وَلَو كُنتَ فَظًّا غَليظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِكَ فَاعفُ عَنهُم» (آل‌عمران:۱۵۹) «پس به سبب رحمتی از جانب خدا، برای آنان نرم‌خو شدی؛ و اگر خشن و سنگدل بودی، قطعاً از گرد تو پراکنده می‌شدند. پس از آنان درگذر.» پیامبر صلیاللهعلیهوسلم در نهایت گذشت بود؛ از کسی که به ایشان ظلم کرده بود، می‌گذشت؛ به کسی که ایشان را محروم کرده بود، عطا می‌کرد؛ و با کسی که از ایشان بریده بود، پیوند برقرار می‌نمود. همۀ این‌ها را تنها برای رضایت خداوند و رسیدن به بهشت او انجام می‌داد.
آن‌حضرت صلیاللهعلیهوسلم در عمل مجسم‌کنندۀ این آیه بود: «ادفَع بِالَّتي هِيَ أَحسَنُ فَإِذَا الَّذي بَينَكَ وَبَينَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَميمٌ» (فصلت:۳۴) «بدی را با چیزی که نیکوتر است دفع کن، آنگاه آن‌که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی صمیمی می‌شود.»
رفتار پیامبر صلیاللهعلیهوسلم با خدمتکارش انس
انس بن مالک، خدمتکار پیامبر، دربارۀ بردباری، گذشت و مهربانی ایشان می‌گوید: خدمت رسول خدا صلیاللهعلیهوسلم را ده سال انجام دادم، به خدا سوگند هیچ‌گاه مرا ناسزا نگفت، و هیچ‌گاه به من نگفت: «اف»، و هیچ‌گاه به کاری که انجام داده بودم نگفت: «چرا کردی؟» و به کاری که نکرده بودم نگفت: «چرا انجام ندادی؟» (روایت احمد) در آن زمان، انس نوجوانی بیش نبود و ممکن بود خطاهایی از او سر بزند، ولی پیامبر صلیاللهعلیهوسلم با گذشت و بردباری، همه اشتباهات او را در آغوش مهربانی خود می‌پذیرفت.
همچنین پیامبر صلیاللهعلیهوسلم به اصحابش سفارش می‌کرد با خادمان گذشت‌پیشه باشند. چنان‌که عبدالله بن عمر روایت می‌کند: مردی نزد پیامبر صلیاللهعلیهوسلم آمد و گفت: ای رسول خدا، چند بار از خدمتکار خود در روز بگذریم؟ پیامبر صلیاللهعلیهوسلم سکوت کرد. مرد دوباره پرسید، پیامبر صلیاللهعلیهوسلم باز سکوت کرد. در بار سوم فرمود: «اعفُ عنهُ في كلّ يومٍ سبعينَ مرّة» «در هر روز هفتاد بار از او درگذر.» (روایت ابوداود)
گذشت پیامبر صلیاللهعلیهوسلم از مردم طائف
از زیباترین جلوه‌های گذشت پیامبر، داستان او با مردم طائف است. روزی عایشه رضی‌الله‌عنها از ایشان پرسید: «آیا بر شما روزی سخت‌تر از روز اُحد گذشته است؟» پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود: «آری، از سوی قومت آزار زیادی دیدم. اما سخت‌ترین روز، روزی بود که به طائف رفتم و خودم را بر مردم آنجا عرضه کردم، تا شاید مرا پناه دهند یا دعوت مرا بپذیرند. اما نپذیرفتند، و نابخردانشان را به جان من انداختند که با سنگ و کلوخ مرا زدند. در حالی که دل‌شکسته و غمگین بودم، خود را به منطقه‌ی “قرن‌الثعالب” رساندم. ناگهان ابر سایه‌ام شد. سر بلند کردم، دیدم جبرئیل مرا ندا داد و گفت: «خداوند سخن قومت و پاسخی که به تو دادند را شنید، و فرشته‌ی کوه‌ها را برای فرمان تو فرستاده است.»
سپس فرشتۀ کوه‌ها گفت: «ای محمد، اگر بخواهی، دو کوه اطراف مکه را بر سر آنان فرو می‌ریزم.»
اما پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود: «بل أرْجُو أنْ يُخرِجَ اللهُ مِن أصلابِهِم مَن يَعبُدُ اللهَ وحدَهُ لا يُشرِكُ به شيئاً.» «نه، بلکه امید دارم خداوند از نسل آنان کسانی را پدید آورد که فقط خدا را بپرستند و برای او هیچ شریکی قائل نشوند.» (روایت بخاری)
عفو در فتح مکه
اوج گذشت پیامبر در فتح مکه نمایان شد؛ همان مردمی که او را آزار دادند، از خانه‌اش بیرون کردند و با او جنگیدند، حالا در برابر او مغلوب و تسلیم بودند. او پرسید: «چه گمان می‌کنید که با شما خواهم کرد؟» گفتند: «خیر، تو برادری بزرگوار و فرزند برادری بزرگوار هستی.» پیامبر صلیاللهعلیهوسلم فرمود: «لا تَثْرِيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللَّهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ» (یوسف:۹۲) «امروز بر شما هیچ سرزنشی نیست. خداوند شما را بیامرزد که او مهربان‌ترین مهربانان است.»
و سپس فرمود: «اذهبوا فأنتم الطلقاء.» «بروید، شما آزاد هستید.» (روایت بیهقی)
رُدّ الظَّلامَةَ في رِفقٍ وإنْ عَنَفُوا وَلَوْ يَشاءُ إذًا لاشْتَدَّ أوْ عَنَفا
إنّ الرسولَ لَسَمْحٌ ذو مَياسِرَةٍ إذا تَمَلَّكَ أعْناقَ الجُناةِ عَفا
«ستم را با نرمی پاسخ داد، اگرچه ستمگران خشن بودند، و اگر می‌خواست، می‌توانست سخت بگیرد.
اما پیامبر نرم‌خو و بخشنده بود؛ وقتی ستمگران را در چنگ خود گرفت، بخشید.»
هر مربی، مبلّغ و ناصحی باید همانند پیامبر صلیاللهعلیهوسلم، به اخلاق تسامح و گذشت آراسته باشد؛ تا دل‌ها به رویش گشوده شود و راه‌ها در برابر او هموار گردد. تسامح، خُلقی نبوی و تاجی بر سر اخلاق است. کسی که آن را در پیش گیرد، نزد مردم عزیزتر خواهد شد. چنان‌که پیامبر صلیاللهعلیهوسلم فرمود: «وما زادَ اللهُ عبدًا بعفوٍ إلا عزًّا» «خداوند عزت هیچ بنده‌ای را جز با گذشت نیفزود.» (روایت مسلم)
أباي محمد محمود
پاسخ ها